Հայաստանում եկամուտների հայտարարագրման գործընթացը դարձել է հանրային քննարկման առանցքային թեմաներից մեկը։ 2025 թվականին բազմաթիվ քաղաքացիներ առաջին անգամ կառնչվեն հայտարարագրման պարտավորությանը: Ովքե՞ր են պարտավոր ներկայացնել եկամուտների հայտարարագիր, և ո՞վքեր են ազատված այս պարտավորությունից։ Մեր հոդվածը՝ որի հիմքում ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի պաշտոնական էջում հրապարակված պարզաբանումներն են, կօգնի ձեզ պարզել այս հարցերի պատասխանները՝ մանրամասն ներկայացնելով յուրաքանչյուր խմբի պարտավորությունները և հստակեցնելով բացառությունները։
Ովքե՞ր պետք է ներկայացնեն եկամուտների հայտարարագիր
2024 թվականի եկամուտների համար հայտարարագիր պետք է ներկայացնեն ՀՀ ռեզիդենտ բոլոր այն քաղաքացիները, ովքեր՝
- 2024 թվականին եղել են վարձու աշխատողներ (համաձայն աշխատանքային պայմանագրի) և ստացել են եկամտային հարկով հարկվող եկամուտ (նույնիսկ եթե աշխատել են ընդամենը մեկ ամիս)։
- Աշխատել են քաղաքացիաիրավական պայմանագրերով և դրա շրջանակում ստացել են եկամտային հարկով հարկվող եկամուտ։
- Նախորդ՝ 2023 թվականի հաշվետու տարվա համար ներկայացրել են եկամուտների հայտարարագիր, և ներառված են 2025 թվականի հայտարարգիր ներկայացնողների մյուս խմբում ( ամբողջական ցանկն այստեղ՝ https://src.am/am/getNews/833), նույնիսկ եթե 2024 թվականի ընթացքում չեն աշխատել։
- 2024 թվականի ընթացքում իրականացրել են անկախ մասնագիտական գործունեություն (ֆրիլանս, ինքնազբաղված աշխատանք) և ստացել են հարկվող եկամուտ, ապա այս տարի պարտավորվում են ներկայացնել եկամտային հարկի հաշվարկ (հայտարարագիր)։
- Տրամադրել են գույք՝ վարձակալության (այս դեպքում ստացված եկամուտները ենթակա են 10%-անոց եկամտային հարկի:)
- Գտնվում են երեխայի խնամքի արձակուրդում (նրանք ևս համարվում են վարձու աշխատող)։
Ովքե՞ր են ազատված հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորությունից
Կենսաթոշակառուները
Եթե անձը կենսաթոշակառու է, ապա օրենքը չի պարտադրում հայտարարագիր ներկայացնել, բացի այն դեպքից, երբ, միաժամանակ, նաև աշխատել է վարձու աշխատանքի պայմաններում կամ ստացել է այլ հարկվող եկամուտներ:
Անչափահասները
Դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ անչափահաս ՀՀ ռեզիդենտ քաղաքացիները չեն պարտավորվում ներկայացնել հայտարարագիր: Նրանց փոխարեն հայտարարագիր կարող է ներկայացնել միայն ծնողը կամ խնամակալը, և միայն այն դեպքում, երբ անչափահասը ստացել է վարձակալության եկամուտ կամ կատարել անկախ մասնագիտական աշխատանք:
ՀՀ քաղաքացի չհանդիսացող անձինք
Եթե անձը ՀՀ քաղաքացի չի հանդիսանում, սակայն բնակվում և աշխատում է Հայաստանում՝ չունենալով ՀՀ ռեզիդենտի կարգավիճակ, ապա նա ազատվում է եկամուտների հայտարարագրումից։
ԼՂ-ից բռնի տեղահանվածները
Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված ՀՀ քաղաքացիները, որոնք չեն հանդիսանում ՀՀ ռեզիդենտ, ազատվում են եկամուտների հայտարարագրումից:
Դրամաշնորհներ և կրթաթոշակներ ստացող քաղաքացիները
Դրամաշնորհներն ու կրթաթոշակները չեն հանդիսանում հայտարարագրելու պարտավորության հիմք, միայն այն դեպքերում, երբ դրանք չեն ուղեկցվում եկամուտների այլ աղբյուրներով, ինչպիսիք են վարձու աշխատանքը կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրերը:
ՀՀ ռեզիդենտ չհանդիսացող քաղաքացիները
ՀՀ ռեզիդենտ են համարվում այն քաղաքացիները, ովքեր հարկային տարվա ընթացքում 183 օր և ավելի գտնվել են Հայաստանում և (կամ) նրանց կենսական շահերի կենտրոնը գտնվում է Հայաստանում, այսինքն՝ ընտանիքը, տունը կամ բնակարանը, անձնական կամ ընտանիքի հիմնական գույքը, մասնագիտական կամ այլ գործունեության վայրը։ ՀՀ ռեզիդենտ են համարվում նաև Հայաստանի Հանրապետությունում պետական ծառայության մեջ գտնվող՝ ժամանակավորապես ՀՀ տարածքից դուրս աշխատող ֆիզիկական անձինք։
Հաշմանդամության կամ զինվորական թոշակ ստացող քաղաքացիները
Այն անձինք, ովքեր 2024 թվականին ստացել են միայն հաշմանդամության կամ զինվորական թոշակ, 2025 թվականին չեն պարտավորվում ներկայացնել հայտարարագիր, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ այդ անձինք միաժամանակ եղել են վարձու աշխատողներ կամ քաղաքացիաիրավական պայմանագրով ստացել են հարկվող եկամուտ կամ ներկայացնում են հայտարարագիր այլ հիմքերով։
Հատուկ դեպքեր
- Անշարժ գույքի վաճառք – Եթե անձը 2024 թվականին վաճառել է անշարժ գույք և ստացվել է եկամուտ, ապա նա ազատված է հայտարարագիր ներկայացնելուց, եթե գործարքը կատարվել է ֆիզիկական անձի հետ (ոչ հարկային գործակալով), սակայն այդ տվյալները պետք է ներառվեն, եթե անձը համարվում է հայտարարատու այլ հիմքերով։
- Բանկային փոխանցումներ – Բանկային փոխանցումները, այդ թվում արտերկրից ստացված գումարները, չեն հանդիսանում հայտարարագիր ներկայացնելու հիմք։
- Արտերկրում աշխատող ՀՀ քաղաքացիներ – Արտերկրում գտնվող ընկերություններում աշխատող, սակայն ՀՀ-ում բնակվող ՀՀ քաղաքացիները պարտավորվում են ներկայացնել եկամուտների հայտարարագիր, և այդ եկամուտները Հայաստանում չեն հարկվի, եթե դրանք արդեն հարկվել են այն երկրում, որտեղ եկամտային հարկը 20%-ից բարձր է։ Եթե աշխատողը գտնվում է երկրում, որտեղ եկամտային հարկը ցածր է 20%-ից, ապա նա պարտավոր է Հայաստանում վճարել տարբերությունը։ Արտերկրում բնակվող և աշխատող ՀՀ քաղաքացիները համարվում են հայտարարատու, միայն այն դեպքում եթե համարվում են նաև ՀՀ ռեզիդենտ։
- Անհատ ձեռնարկատեր – Անհատ ձեռնարկատեր գրանցված լինելու հիմքով հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորություն չի նախատեսվում, բացառությամբ եթե միաժամանակ տվյալ անձը հանդիսացել է վարձու աշխատող կամ քաղիրավական պայմանագրվով ստացել է հարկվող եկամուտ կամ հանդիսանում է հայտարարատու մյուս հիմքերով։
- Վարկային պարատվորություն – Վարկային պարտավորությունը, այդ թվում հիփոթեքային, չի դիտարկվում որպես փոխառություն, և այս հիմքով հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորություն չի նախատեսվում։ Եթե 2024 թվականին անձը ստացել է 20 մլն դրամ և ավելի վարկ, ապա այս վարկի համար հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորություն չկա, քանի որ վարկը չի համարվում եկամուտ: Միայն այն դեպքում, երբ տվյալ անձը համաձայն օրենքի այլ հիմքերի համարվում է հայտարարատու, պետք է ներառի վարկի գծով ստացված տվյալները:
Ո՞ր դեպքերին է վերաբերում 300․000 դրամի շեմը
- 300 հազար դրամի շեմը կիրառվում է միայն որոշակի տեսակի չհարկվող եկամուտների դեպքում՝ նվիրատվություններ, անհատույց փոխանցումներ, փոխառություններ կամ գույքի օտարում: Կարևոր է հասկանալ, որ աշխատավարձը և այլ հարկվող եկամուտներ այս շեմի ազդեցության տակ չեն: Շեմը հաշվարկվում է յուրաքանչյուր առանձին գործարքի համար, և եթե միանվագ փոխանցված գումարը հավասար է կամ գերազանցում է 300 հազար դրամը, այն ենթակա է հայտարարագրման:
- 300 հազար դրամի շեմը չի վերաբերում հարկվող եկամուտներին։ Հետևաբար, աշխատավարձը պետք է ներառել հայտարարագրում, քանի որ այն համարվում է հարկվող եկամուտ։
- Եթե հայտարարատուն 2024 թվականի ընթացքում իր բանկային հաշվին կամ քարտին ստացել է 300 հազար դրամը չգերազանցող նվիրատվություն՝ ինչպես ՀՀ տարածքից, այնպես էլ արտերկրից, ապա նա ազատ է՝ այդ եկամուտը հայտարարագրում ընդգրկել կամ չընդգրկել: Նվիրատվությունների դեպքում՝ 300,000 դրամը գերազանցելու պարագայում հարկային պարտավորություն չի առաջանում: Այս գումարը չի հարկվում, սակայն ենթակա է պարտադիր հայտարարագրման, եթե գործարքի չափը հավասար է կամ գերազանցում է 300,000 դրամը: Հայտարարագրման պահանջը տարածվում է՝ անկախ նրանից, թե նվիրատվությունը ստացվել է ՀՀ տարածքում, թե արտերկրից:
- Եթե 2024 թվականի ընթացքում միանվագ կատարվել է 300 հազար դրամը գերազանցող առցանց առևտուր, սակայն ունեցել ենք ապրանքի հետվերադարձ և անկանխիկ եղանակով վերադարձվել է նույնչափ գումար, ապա դա չի համարվում եկամուտ և այդ գումարի մասին տեղեկատվությունը հայտարարագրում ներառելու անհրաժեշտություն չկա։
- Եթե անձը 2024 թվականի ընթացքում չի աշխատել և չի հանդիսանում հայտարարատու օրենքով սահմանված այլ հիմքերով, սակայն իր բանկային քարտին կամ հաշվեհամարին ստացել է 300 հազար դրամը գերազանցող փոխանցումներ ՀՀ տարածքից կամ արտերկրից, ապա 2025 թվականին նա չունի հայտարարագիր ներկայացնելու պարտավորություն:
- 300 հազար դրամը գերազանցող չափով փոխառության գումարը հայտարարագրում ներառում է այն անձը, ով ստացել է այդ փոխառությունը։ Փոխառություն տրամադրող անձը ոչ տրված փոխառությունը, ոչ էլ փոխառության վերադարձվող գումարը չի ներառում հայտարարագրում։
