Հայաստանն անցում է կատարում էլեկտրոնային աշխատանքային պայմանագրերի համակարգին, որը նպատակ ունի բարելավել աշխատանքային հարաբերությունների թափանցիկությունը, պարզեցնել պայմանագրերի կնքման գործընթացը և ուժեղացնել պետական վերահսկողությունը։
Օրենսդրական հիմքը և անցումային փուլերը
2024 թվականի դեկտեմբերի 4-ին ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի մի շարք հոդվածներում կատարվեցին փոփոխություններ՝ նպատակ ունենալով ներդնել աշխատանքային պայմանագրերի (կամ աշխատանքի ընդունման վերաբերյալ անհատական իրավական ակտերի) էլեկտրոնային եղանակով կնքման համակարգը (Համակարգ)։
Այս փոփոխությունները նախատեսում են աստիճանական անցում դեպի էլեկտրոնային աշխատանքային պայմանագրերի օգտագործման՝ միաժամանակ հրաժարվելով թղթային աշխատանքային պայմանագրերից։
Անցումային փուլերը հետևյալն են՝
- 2025 թվականի հուլիսի 1-ից գործատուներին տրվելու է հնարավորություն կամավոր միանալու էլեկտրոնային համակարգին,
- 2026 թվականի հունվարի 1-ից համակարգին միանալը դառնալու է պարտադիր բոլոր գործատուների համար, և թղթային տարբերակով կնքվող պայմանագրերն այլևս իրավական ուժ չեն ունենալու։
Այսպիսով, 2025 թվականի հուլիսի 1-ից մինչև 2025 թվականի դեկտեմբերի 31-ը գործատուները կարող են կնքել աշխատանքային պայմանագրերն ինչպես էլեկտրոնային, այնպես էլ թղթային տարբերակով։
Սակայն, սկսած 2026 թվականի հունվարի 1-ից՝ բոլոր նոր պայմանագրերը պետք է կնքվեն թվային հարթակի միջոցով, իսկ նախկինում կնքված թղթային աշխատանքային պայմանագրերը 2026 թվականի հունվարի 1-ից հետո՝ տասներկուամսյա ժամկետում պետք է թվայնացվեն և մուտքագրվեն Համակարգ։
Նույն կարգավորումները վերաբերում են նաև պետական մարմինների և դրանց աշխատակիցների միջև կնքվող աշխատանքային պայմանագրերին, բացառությամբ գաղտնի կամ սահմանափակ տարածման ծառայողական տեղեկություններ պարունակող պայմանագրերից, որոնք կշարունակվեն կնքվել, փոփոխվել և դադարել թղթային տարբերակով:
Փոփոխությունների վերաբերյալ օրենսդրությունը վերջերս լրացվեց ՀՀ Կառավարության թիվ 410 որոշման ընդունմամբ (ուժի մեջ է մտնում 2025 թվականի հուլիսի 1-ից), որով սահմանվեցին նաև Համակարգին ներկայացվող պահանջները, հստակեցվեցին պայմանագրի կնքման կարգը, նշանակվեց Համակարգը կառավարող լիազոր մարմինը, ինչպես նաև սահմանվեցին, թե որ պետական մարմիններն ու ինչ ծավալով հասանելիություն կունենան Համակարգին։
Համակարգին անցնելու նպատակները
Հայաստանում հաճախ են հանդիպում դեպքեր, երբ աշխատանքը կատարվում է առանց աշխատանքային պայմանագրի, կամ պայմանագիրը չի համապատասխանում աշխատանքային օրենսդրության պահանջներին (մասնավորապես պայմանագրում բացակայում են աշխատանքը սկսելու ամսաթիվը, ժամկետը, արձակուրդի տեսակը և տևողությունը, վարձատրության չափը և այլ էական պայմաններ)։ Այս խախտումների արդյունքում հիմնական տուժող խմբերն են սոցիալապես անապահով անձինք, իրավագիտակցության ցածր մակարդակ ունեցող քաղաքացիները, այլընտրանք չունեցող աշխատանք փնտրողները և հանրային համակարգում ցածր պաշտոններ զբաղեցնողները։
Էլեկտրոնային աշխատանքային պայմանագրերին անցնելու հիմնական նպատակներն են՝
- Աշխատանքային հարաբերությունների թափանցիկության ապահովում՝ թույլ տալով, որ աշխատանքային պայմանագրի բոլոր պայմանները լինեն հստակ, հասանելի և ստուգելի ինչպես աշխատողի, այնպես էլ գործատուի և վերահսկող մարմինների համար։
- Աշխատանքային պայմանագրերի կնքման գործընթացի թվայնացում՝ կողմերին հնարավորություն ընձեռելով պայմանագրեր կնքել էլեկտրոնային ստորագրությամբ, ինչը զգալիորեն կպարզեցնի գործընթացը և կկրճատի վարչարարությունը։
- Պետական վերահսկողության մեխանիզմների ուժեղացում՝ վերհսկող մարմիններին հնարավորություն տալով մշտապես և օպերատիվ կերպով մուտք ունենալ պայմանագրերին՝ բացահայտելու հնարավոր խախտումները և ապահովելու օրենսդրության պահպանումը։
- Պայմանագրերի մշտական հասանելիություն՝ ցանկացած պահի պայմանագրերը հասանելի կլինեն աշխատողի, գործատուի և վերահսկող մարմինների համար։
Ինչպե՞ս է աշխատելու Համակարգը
Համակարգը նախագծված է այնպես, որ դրա գործառույթները պարզ և հասանելի լինեն աշխատողների և գործատուների համար։
Համակարգը կգործի Պետական եկամուտների կոմիտեի (ՊԵԿ) «Հաշվետվությունների ներկայացման էլեկտրոնային համակարգի» միջոցով։
Գործատուի հասանելիությունն ու գործողությունները Համակարգում
Գործատուն մուտք է գործում Համակարգ և լրացնում աշխատանքային պայմանագրի համապատասխան դաշտերը։
Պարտադիր լրացվող դաշտերն են՝
- Պայմանագրի համարը, վայրը և ամսաթիվը
- Գործատուի ՀՎՀՀ և անվանում (ֆիզ. անձի դեպքում՝ անուն, ազգանուն, հայրանուն)
- Աշխատողի անձնական տվյալներ՝ անուն, ազգանուն, ՀԾՀ, անձնագիր
- Աշխատանքի վայր, բաժանմունք/գրասենյակ
- Աշխատանքի սկսման ամսաթիվ
- Պաշտոնի անվանում և աշխատանքային գործառույթներ կամ հավելված
- Աշխատավարձի չափ, որոշման ձևը, հարկեր, հավելավճարներ
- Պայմանագրի տեսակը (որոշակի/անորոշ ժամկետ), ժամկետի նշում
- Փորձաշրջանի պարամետրեր (եթե կիրառվում է)
- Աշխատաժամանակի ռեժիմ, շաբաթական տևողություն
- Արձակուրդի տեսակ և տևողություն
- Ստորագրող անձի պաշտոն և տվյալներ
- Կողմերի ծանուցման եղանակ։
Պայմանագիրը լրացնելուց հետո գործատուն էլեկտրոնային ստորագրությամբ հաստատում է պայմանագիրը, որի վերաբերյալ ծանուցում է ուղարկվում աշխատանքի ընդունվող անձի (աշխատողի) էլեկտրոնային հասցեին։
Հարկ է նշել, որ Համակարգը զուգահեռաբար ինքնաշխատ կերպով ձևավորում է աշխատողի գրանցման հայտը, որի տվյալները կրկնում են պայմանագրում նշված աշխատանքային տեղեկությունները, իսկ պայմանագրի լուծման դեպքում ինքնաշխատ ձևով ստեղծվում է աշխատողի աշխատանքից ազատվելու գրանցման հայտը:
Այս կերպ գործատուն Համակարգում այլևս առանձին չի լրացնում և փոփոխում գրանցման հայտը։ Ինքնաշխատ ձևավորված գրանցման հայտը Գործատուն հարկային մարմին է հանձնում մինչև գրանցման հայտը ձևավորվելու աշխատանքային օրվա ավարտը։
Աշխատողի հասանելիությունն ու գործողությունները Համակարգում
Մուտք Համակարգ։ ՀՀ քաղաքացի աշխատողները Համակարգ մուտք են գործում «Ես եմ» ազգային նույնականացման հարթակի միջոցով, իսկ օտարերկրյա քաղաքացիները՝ հարկ վճարողի հաշվառման համարով (ՀՎՀՀ) և/կամ ՊԵԿ-ի կողմից տրամադրվող մուտքանուն-գաղտնաբառով։
Աշխատանքային պայմանագրի ստորագրում: Աշխատողը պայմանագրի կամ դրա փոփոխության բովանդակության հետ համաձայն լինելու դեպքում, ոչ ուշ, քան դրանցում նախատեսված ուժի մեջ մտնելու ժամկետին նախորդող աշխատանքային օրը էլեկտրոնային եղանակով ստորագրում է փաստաթուղթը։
Ընդ որում, ՀՀ քաղաքացիները պայմանագիրը ստորագրում են նույնականացման քարտում զետեղված էլեկտրոնային թվային ստորագրության կամ բջջային էլեկտրոնային թվային ստորագրության միջոցով, իսկ օտարերկրյա քաղաքացիները կիրառելու են այլ էլեկտրոնային թվային ստորագրության լուծումներ (ներառյալ, սակայն չսահմանափակվելով CoSign կամ համակարգի ներդրման պահին առկա այլ էլեկտրոնային ստորագրության տեսակ):
Համակարգի կառավարումը և պետական մարմինների հասանելիությունը
Համակարգի կառավարումն իրականացնող լիազոր մարմինը Հայաստանի Հանրապետության պետական եկամուտների կոմիտեն է (ՊԵԿ)։
Համակարգին հասանելիություն ունեցող պետական մարմիններն ու նրանց գործառույթներն են՝
1. ՊԵԿ։ Հասանելիություն ունի այն ծավալով, որը անհրաժեշտ է՝
- Աշխատանքի ընդունման փաստի օրինական գրանցման և գրանցման հայտի ճշգրտության ստուգման համար,
- Աշխատողի եկամուտների և վճարված հարկերի, սոցիալական վճարների և պարտադիր վճարների համապատասխանությունն ապահովելու և վերահսկելու նպատակով։
2. ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմին։ Հասանելիություն ունի այն չափով, որը անհրաժեշտ է՝
- Աշխատանքային օրենսդրության, կոլեկտիվ և անհատական պայմանագրերի, այլ նորմատիվ ակտերի պահպանումը վերահսկելու համար։
- Աշխատանքային իրավունքների պաշտպանություն ՝ պարբերական ստուգումների և ռիսկային գործատուների գնահատման միջոցով։
3. ՀՀ ներքին գործերի նախարարության միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայություն։ Հասանելիություն ունի այն չափով, որն անհրաժեշտ է՝
- Օտարերկրյա աշխատողներին ներգրավելու գործընթացի օրինականությունը ստուգելու համար,
- Աշխատանքի թույլտվության էլեկտրոնային հարթակով ներկայացված դիմումների հիման վրա սկսված վարչական վարույթների պատշաճ ընթացքը ապահովելու նպատակով։
Եզրակացություն
Չնայած աշխատանքային պայմանագրերի թվայնացման գործընթացը կարևոր քայլ է դեպի արդիական, թափանցիկ և վերահսկելի աշխատանքային հարաբերությունների ձևավորում, և թղթային տարբերակից էլեկտրոնային համակարգին անցումը միտված է ոչ միայն վարչարարության պարզեցմանը, այլև աշխատողի իրավունքների ավելի արդյունավետ պաշտպանությանը, այնուամենայնիվ ներկայումս դեռևս առկա են մի շարք բաց հարցեր։
Մասնավորապես՝ գործատուները և աշխատողները կարող են բախվել տեխնիկական դժվարությունների՝ կապված համակարգի հասանելիության, ID քարտերի կիրառման կամ էլեկտրոնային ստորագրության հասանելիության հետ:
Այս խնդիրների հասցեական և համակարգային լուծումը չափազանց կարևոր է, որպեսզի մինչև 2026 թվականի հունվարի 1-ն էլեկտրոնային աշխատանքային պայմանագրերի պարտադիր ուժի մեջ մտնելը բոլոր շահառուները ունենան բավարար տեխնիկական և իրավական պատրաստվածություն։
Այսօր սկսվող թվայնացման ուղին ոչ միայն գործիք է վերահսկելիության և թափանցիկության համար, այլ նաև հնարավորության պատուհան՝ բարելավելու աշխատանքի մշակույթը Հայաստանում։
