Մեր կյանքի որկաը մեծապես ձևավորում է այն, ինչի վրա մենք ընտրում ենք կենտրոնանալ և այն, ինչ ընտրում ենք անտեսել:
Քոլ Նյուփորթի այս միտքը ևս մեկ անգամ շեշտադրում է՝ մեր ընտրություններն են որոշում մեր կյանքի որակը։ staffmedia.am-ի «Շաբաթվա գիրքը» շարքը հենց այդ ընտրությունն է հեշտացնում։ Այստեղ դուք կկարողանաք կենտրոնանալ այնպիսի բովանդակության վրա, որն ունի խորություն, արժեք և ազդեցություն։ Որակյալ բովանդակություն՝ միտված առաջընթացի։
Այս շարքի մեր նախորդ հոդվածում անդրադարձել էինք Իթան Մոլլիկի «Համախորհուրդ բանականություն» (Co-Intelligence) գրքին, որը ոչ միայն ներկայացնում է ԱԲ-ի գործիքային հնարավորությունները, այլև սովորեցնում է, թե ինչպես համագործակցել դրա հետ՝ առանց կորցնելու մարդկային էությունը։ Այս անգամ հերթը Կալ Նյուփորթի «Խորքային աշխատանք. Կենտրոնացած հաջողության կանոնները շեղող աշխարհում» գրքինն է։ Գիրքն ուղեցույց է այն մարդկանց համար, ովքեր ուզում են վերականգնել մտավոր խորությունը, արտադրել իրական արժեք և հաղթել ժամանակակից աշխատաշուկայի խաղի նոր կանոններով։ Այս գիրքը փաստում է՝ միայն խորը աշխատանքի միջոցով է հնարավոր ոչ միայն հաջողել, այլև վերագտնել աշխատանքի իմաստը։
Գլուխ 1․ Խորքային աշխատանքն արժեքավոր է
Թվային տեխնոլոգիաները կտրուկ փոխել են աշխատաշուկան: Բրինյոլֆսոնի և Մաքաֆիի «Մրցավազք մեքենայի դեմ» գրքում նկարագրված Մեծ Վերակառուցման դարաշրջանում տեխնոլոգիաները զարգանում են սովորական աշխատողների հմտություններից ավելի արագ՝ ստիպելով գործատուներին նախընտրել խելացի մեքենաները:
Այս իրականության մեջ հաղթող կարող են դուրս գալ միայն այս երեք խմբի աշխատակիցները՝
Բարձր հմտություններով աշխատողները, որոնք կարողանում են արդյունավետ աշխատել բարդ մեքենաների հետ: Նրանց համար տեխնոլոգիաները նպաստող գործիքներ են, ոչ թե խոչընդոտ:
Գերաստղերը, որոնք էլ․ փոստի և վիրտուալ հանդիպումների շնորհիվ կարողանում են աշխատել ամենակարևոր մասնագետների հետ՝ անկախ աշխարհագրությունից: Սակայն սա լուրջ մրցակցություն է ստեղծում տեղական պակաս հմտություններով մասնագետների համար:
Կապիտալ ունեցողները, որոնք շահույթ են ստանում, քանի որ թվային տեխնոլոգիաները նվազեցնում են մարդկային ռեսուրսների անհրաժեշտությունը և նպաստում կապիտալային ներդրումների նշանակության աճին:
Հսկայական կապիտալ ձեռք բերելը հեշտ չէ, սակայն առաջին երկու խմբերի մաս լինելու համար անհրաժեշտ է՝
- Արագ յուրացնել – տեխնոլոգիաները արագ են փոխվում, պետք է անընդհատ սովորել։
- Արտադրել բարձրակարգ արդյունք — հմտության տիրապետումը բավարար չէ, պետք է իրական ներդրում։
Եթե արդյունք չես ստեղծում, չես կարող առաջ գնալ՝ անկախ նրանից, որքան տաղանդավոր կամ հմուտ ես:
Այս երկու հմտությունները անհնար է զարգացնել առանց խորքային աշխատանքի: Գրքի հիմնական թեզն այն է, որ այս հիմնական հմտությունները ամբողջությամբ կախված են խորքային աշխատանք կատարելու կարողությունից:
Գլուխ 2․ Խորքային աշխատանքը հազվադեպ է
Վերջին տարիներին բիզնես միջավայրում նկատվում են տարօրինակ միտումներ։ Առաջինը բաց գրասենյակային տարածքների կոնցեպտն է, որը կիրառել են Facebook-ը և Սիլիկոնյան հովտի այլ ընկերություններ։ Կարծում էին՝ աշխատելով մեկ տարածքում՝ մարդիկ կսովորեն միմյանցից։
Երկրորդը՝ անմիջական հաղորդագրությունների կիրառումն է։ Սա զուտ զրույցների համար չէ, այլ նպատակ ունի բարձրացնել արտադրողականությունը և խնայել հաճախորդի ժամանակը։
Երրորդը՝ սոցիալական ցանցերում ներկայություն ունենալն է։ Օրինակ, New York Times-ը խրախուսում է իր խմբագիրներին, լուսանկարիչներին և գրողներին ունենալ Twitter-յան ակտիվ հաշիվ։
Սակայն, ըստ Նյուփորթի, այս երեք միտումները պարադոքսալ են։ Բաց տարածքները, անմիջական հաղորդակցումը և սոցցանցերի ներկայությունը չեն նպաստում խորքային աշխատանքին։ Սակայն, ինչպես տեսանք առաջին գլխում՝ խորքային աշխատանքն է այն, ինչ իրականում անհրաժեշտ է արդյունավետ աշխատելու համար։ Այնուամենայնիվ, կազմակերպությունները դա չեն խրախուսում․ նրանք խրախուսում են կապի մշակույթը։
Ինչո՞ւ է այդպես։ Նյուփորթի կարծիքով՝ պատճառը Նվազագույն դիմադրության սկզբունքն է։ Մարդիկ հակված են ընտրել ամենահեշտ լուծումը տվյալ պահին։ Կոլեգաների հետ մշտական կապի մեջ լինելով՝ հեշտությամբ կարող ես հարցեր տալ, տեղեկատվություն ստանալ կամ հանդիպում կազմակերպել՝ առանց ինքնուրույն ժամանակը կառավարելու։ Սակայն սա ունի թերություն․
Նվազագույն դիմադրության սկզբունքը նպաստում է այնպիսի մշակույթների ձևավորմանը, որոնք ազատում են մեզ կենտրոնացման և պլանավորման կարճաժամկետ անհարմարությունից, սակայն փոխարենը խանգարում են երկարաժամկետ բավարարվածությանը և իրական արժեք ստեղծելուն։
Մեկ այլ պատճառ, թե ինչու խորքային աշխատանքը չի տարածվում, արդյունավետության չափանիշների բացակայությունն է։ Գիտելիքահեն աշխատանքը հաճախ անորոշ է, ինչը մարդկանց մղում է զբաղված երևալու։ Ներկայումս սա դրսևորվում է որպես նամակներ ուղարկել, հանդիպումներ կազմակերպել և այլ «տեսանելի» գործունեությունների կատարման մեջ։ Բայց սա չի տանում խորքային աշխատանքի։
Նյուփորթը եզրափակում է՝ խանգարող վարքագծերն էական չեն, իսկ խորքային աշխատանքը՝ արժեքավոր։ Այդ իրազեկումը կարող է մեզ օգնել զարգացնելու այդ կարևոր հմտությունը։
Գլուխ 3․ Խորքային աշխատանքն իմաստ ունի
Այս գլխում Նյուփորթը խորքային աշխատանքը քննարկում է երեք տեսանկյունից՝ նյարդաբանական, հոգեբանական և փիլիսոփայական։
Նյարդաբանական հիմնավորում
Երբ գիտական լրագրող Վինիֆրեդ Գալագերը ախտորոշվեց քաղցկեղով, նա հայտնաբերեց ուշադրության և երջանկության միջև հետաքրքիր կապ։ Փոխանակ կենտրոնանալու ցավի վրա, նա որոշեց կենտրոնանալ ֆիլմերի, զբոսանքների և երեկոյան կոկտեյլների վրա։ Արդյունքը զարմանալի էր․ այս դժվարին շրջանը դարձավ ոչ թե մռայլ, այլ՝ բավական հաճելի։ Ուշադրության կառավարումը կարող է հրաշքներ գործել։
Նյուփորթը նշում է՝ մենք սխալմամբ ենթադրում ենք, թե հանգամանքներն են որոշում մեր ինքնազգացողությունը։ Իրականում մեր ուղեղն է կառուցում աշխարհընկալումը, այսինքն՝ մենք կարող ենք ընտրել, թե ինչի վրա կենտրոնանանք։ Սա վերաբերում է նաև աշխատանքին․
«Երբ աշխատանքային օր, որը լի է մակերեսային գործերով, նյարդաբանական տեսանկյունից, կարող է լինել սպառիչ և նյարդայնացնող, նույնիսկ եթե այդ մակերեսային բաներն անչափ կարևոր կամ հաճելի են թվում»։
Հոգեբանական հիմնավորում
Շատերը սխալմամբ կարծում են, որ երջանկությունը գալիս է հանգստից։ Իրականում ազատ ժամանակը չկազմակերպված է, և դժվար է այն արդյունավետ օգտագործել։ Իսկ աշխատանքը, հակառակը, կարող է հոգեբանական բավարարվածություն տալ․ նպատակները, մարտահրավերները և կանոնները մեզ օգնում են կենտրոնանալ և հասնել բավարարվածության։
Այս վիճակը անվանում են հոսքի վիճակ (flow)՝ ըստ հոգեբան Միհայ Չիքսենթմիհայի, ով սահմանել է այս հասկացությունը որպես «մարմնի կամ մտքի առավելագույն լարում՝ դժվար և արժեքավոր մի բան իրականացնելու կամ ստեղծելու համար»։ Իսկ խորքային աշխատանքը հենց սա է։
Փիլիսոփայական հիմնավորում
Դեկարտը վստահ էր, որ մարդը ինքն է որոշում՝ ինչը արժեք ունի իր կյանքում։ Բայց այդ մոտեցումը մարդկանց հեռացրեց կարգից ու կապից շրջակա աշխարհի հետ։
Դրեյֆուսը և Քելլին գրում են, որ իմաստն արդեն կա մարդկանց ու իրերի մեջ։ Օրինակ՝ փայտագործը չի որոշում, թե փայտի որ մասն է կարևոր, այլ զգում է դրա արժեքը։ Երբ մարդը գնահատում է իր գործը, նա ավելի խորը իմաստ է տեսնում դրա մեջ։ Այդ իմաստը բացահայտելու ուղին խորքային աշխատանքն է։
Մաս 2․ Կանոնները
Կանոն #1. Աշխատի՛ր խորությամբ
Խորքային աշխատանքը պահանջում է կենտրոնացում և ժամանակի ճիշտ կառավարում։ Կալ Նյուփորթն առաջարկում է տարբեր մոտեցումներ՝ ընտրելու այն, որը համապատասխանում է յուրաքանչյուրի կենսակերպին։
- Մենաստանային փիլիսոփայություն – Լիովին փակվել արտաքին շեղումներից։ Օրինակ՝ Նիլ Ստիվենսոնը չի կիսվում իր կոնտակտներով, որպեսզի կենտրոնացած մնա իր հիմնական աշխատանքի՝ գրելու վրա։
- Երկբևեռ փիլիսոփայություն – Ժամանակը բաժանել խորքային աշխատանքի և մնացած գործերի միջև։ Կարևոր է ունենալ ամբողջական օրեր խորքային մտքի համար, ինչպես անում էր Կարլ Յունգը։
- Ռիթմիկ փիլիսոփայություն – Խորքային աշխատանքը դարձնել առօրյա սովորություն։ Օրինակ՝ Ջերի Սայնֆելդը ամեն օր գրում էր մի կատակ ու օրացույցում նշում օրը։
- Լրագրողական փիլիսոփայություն – Ճկուն մոտեցում՝ օգտվել ազատ պահերից՝ խորքային մտքի մեջ ընկնելու համար։ Վոլթեր Այզեքսոնը այդպես է գրել իր հսկայական գիրքը։
Կանոն #2. Ընդունի՛ր ձանձրույթը
Խորքային կենտրոնացման համար անհրաժեշտ է սովորել չվախենալ ձանձրույթից։ Նյուփորթը նշում է, որ ժամանակ առ ժամանակ պետք է թույլ տալ ուղեղին «հանգստանալ»՝ առանց անմիջապես շեղվելու ինտերնետով։
Շարունակ ինտերնետ օգտագործելը՝ հավելվածների ու էջերի միջև թռիչքները, խաթարում է հիշողությունն ու նվազեցնում ուշադրությունը։ Եթե ձանձրանալիս անմիջապես վերցնում ես հեռախոսդ, ձևավորում ես շեղվելու սովորույթ, որը հակասում է խորքային աշխատանքին։
Ուղղակի սպասելը և ձանձրանալը ժամանակակից կյանքի մեջ դարձել է հազվադեպ փորձառություն, բայց կենտրոնացումը զարգացնելու տեսանկյունից՝ դա անգնահատելի է:
Նյուփորթը առաջարկում է հետևյալ լուծումները․
- Մի՛ ընդմիջիր շեղումը, ընդմիջի՛ր կենտրոնացումը – Տրամադրի՛ր հատուկ ժամանակ ինտերնետի համար, ոչ թե օգտագործիր այն ամեն անգամ ձանձրանալիս։
- Աշխատի՛ր Ռուզվելտի նման – Կենտրոնացրու քո աշխատանքը կարճ, բայց ինտենսիվ ժամանակահատվածներում՝ ինչպես անում էր Թեոդոր Ռուզվելտը։
- Օգտագործի՛ր արտադրողական մեդիտացիան – Քայլելիս կամ մեքենա վարելիս մտքով կենտրոնացեք որևէ բարդ խնդրի վրա։ Այդպես կարելի է օգտագործել նաև «դատարկ» ժամանակը։
Ձանձրույթը թշնամի չէ, այլ հնարավորություն՝ կենտրոնանալու կարողությունը զարգացնելու համար։
Կանոն #3. Հրաժարվի՛ր սոցիալական մեդիայից
Նյուփորթը կարծում է՝ սոցիալական մեդիան պետք է ընտրել ոչ թե զվարճալի լինելու, այլ օգուտի հիման վրա։ Նա առաջարկում է մտածել ոչ թե «սա օգտակար է, ուրեմն օգտագործեմ», այլ՝ «արդյոք սա օգնում է իմ ամենակարևոր նպատակներին»։
Ահա երեք քայլ՝ այս մոտեցումը կիրառելու համար․
- Փնտրի՛ր կարևոր փոքրամասնությունը։ Միայն այն գործիքներն օգտագործիր, որոնք տալիս են մեծ արդյունք։
- 30 օր հրաժարվի՛ր սոցիալական մեդիայից։ Եթե այդ ընթացքում ոչինչ չես կորցնում՝ ուրեմն հրաժարվիր ընդմիշտ։
- Մի՛ սպանիր ժամանակը ինտերնետով։ Ազատ ժամանակն էլ պլանավորիր՝ հոբբի, ընթերցանություն, հանգիստ։ Ինտերնետը չպետք է լինի լռությունը լցնելու միջոց։
Եթե ամեն բան օգտագործում ես նպատակային, ազատ ժամանակդ էլ ավելի արժեքավոր կլինի։
Կանոն #4. Նվազեցրու՛ մակերեսային աշխատանքը
Խորքային աշխատանքը՝ կենտրոնացած, ինտենսիվ մտավոր ջանք պահանջող գործընթաց է, որը արժեք է ստեղծում։ Բայց այն անսահման չէ։ Նյուփորթը նշում է՝ անգամ փորձառու մասնագետները հազվադեպ են կարողանում օրական ավելի քան 4 ժամ իրականացնել խորքային աշխատանք։ Մնացած ժամանակը հաճախ նվիրվում է մակերեսային, բայց ժամանակատար գործերին՝ նամակներ, հանդիպումներ, զանգեր։ Այս «աննկատ գողերը» խլում են էներգիան՝ առանց արժեք ստեղծելու։
Թվում է, որ մարդ արարածն իր լավագույն տեսքով է, երբ ամբողջովին ընկղմված է որևէ բարդ, պահանջկոտ գործունեության մեջ:
Նյուփորթի առաջարկած ռազմավարությունները․
- Ժամանակացույց կազմի՛ր ողջ օրվա համար։ Օրը բաժանիր սեղմ ժամանակաբաժինների և գրիր, թե ինչ ես անում այդ պահերին։ Սա օգնում է տեսնել՝ իրականում որքան ժամանակ ես հատկացնում մակերեսային գործերին։
- Չափի՛ր աշխատանքի խորությունը։ Հարցրու քեզ՝ արդյո՞ք այս գործը կարող է կատարել սովորական մագիստրոս ուսանողը՝ առանց հատուկ հմտությունների։ Եթե այո՝ ուրեմն դա մակերեսային գործ է։
- Աշխատանքը ավարտի՛ր 17։30-ին։ Եթե աշխատանքդ անսահման է, երբեք չես կարող խորանալ։ Ժամանակի սահմանափակումը օգնում է կենտրոնանալ իրական արժեք ստեղծող գործերի վրա։
Մակերեսային աշխատանքը չպետք է ամբողջությամբ վերացվի, այլ պետք է լինի վերահսկելի։ Հակառակ դեպքում այն կարող է ձուլվել օրվա ամբողջ հոսքին՝ խլելով խորքային աշխատանքի տարածությունը։
«Խորքային աշխատանքը» միայն արդյունավետության կամ կարիերայի զարգացման մասին չէ։ Այն մտածողության մի ամբողջ փիլիսոփայություն է՝ կենտրոնացած լինելու, արժեք ստեղծելու և իմաստ գտնելու մասին։ Նյուփորթը մեզ հիշեցնում է, որ կենտրոնացումը հմտություն է, ոչ բնածին հատկություն, և այն պետք է զարգացնել՝ նույն լրջությամբ, ինչպես ցանկացած այլ հմտություն։ Այս գրքի ընթերցումը կարող է դառնալ շրջադարձային պահ՝ մտածողության, աշխատանքի և առհասարակ կյանքի որակը վերաիմաստավորելու համար։
