Ճշմարիտ ֆիդբեքը երբեք միայն խոսք չէ․ այն ուղի է, որով մենք վերադառնում ենք միմյանց՝ փոփոխության հնարավորությամբ։
Անի Կարապետյան
Ժամանակակից կազմակերպություններում արդյունավետ կառավարման առանցքային գործոններից է աշխատակիցների հետ հետադարձ կապի՝ ֆիդբեքի պրակտիկան։ Թեև ֆիդբեքը հաճախ ընկալվում է որպես գնահատման պարզ գործիք, իրականում այն բազմաշերտ գործընթաց է, որը միաժամանակ խթանում է ինքնաճանաչումը, կառուցում է վստահություն և ուղղորդում է վարքային ընտրությունները՝ հիմք դնելով անձնային և կազմակերպական աճին։
Սույն հոդվածում քննարկվում է ֆիդբեքի էությունը՝ կառավարման, կառավարման հոգեբանության, հոգեբանության, և վարքաբանական տնտեսագիտության տեսանկյունից՝ ներկայացնելով ինչպես դրա տեսական հիմնավորումը, այնպես էլ գործնական կիրառությունը ժամանակակից աշխատավայրում։
1. Ֆիդբեքը որպես կառավարման գործիք
Կառավարման տեսության մեջ ֆիդբեքը դիտվում է որպես հիմնական կոմունիկացիոն մեխանիզմ, որը թույլ է տալիս վերադառնալ պլանավորման, գործառնական վերահսկման և որոշումների կայացման շրջան։
- Կառավարման ցիկլում, ֆիդբեքը հանդես է գալիս որպես վերանայում և ուղղում՝ “Plan-Do-Check-Act” (PDCA) մոդելի “Check” և “Act” փուլերում։
- Որակով ֆիդբեքը ուժեղացնում է KPI-ների հասկանալիությունը, նպաստում նպատակադրությանը և մոբիլիզացնում ռեսուրսները։
- Ճկուն կառավարման մոդելներում ֆիդբեքը հանդես է գալիս որպես անընդմեջ ուսուցման և ադապտացիայի հիմք։
Օրինակ՝
Բանկային կառավարման մեջ ֆիդբեքը կարող է ուղղել ոչ միայն վաճառքի ցուցանիշները, այլ նաև հաճախորդների սպասարկման մշակույթը՝ խթանելով ծառայության բարելավում KPI-ներից անդին։
2. Ֆիդբեքի հոգեբանական հիմքերը
Ֆիդբեքի ազդեցությունը անհատի վարքի վրա պայմանավորված է մի շարք հոգեբանական մեխանիզմներով։
Դիմացինի աշխարհընկալման համակարգի հասկացում և դրա ներքո ադապտացիա։
Դոպամիներգիկ համակարգը ակտիվանում է դրական ֆիդբեքի ժամանակ՝ ամրապնդելով համապատասխան վարքը։
Նեգատիվ ֆիդբեքը, երբ կառուցողական է, խթանում է ուղեղի ինքնավերահսկման մեխանիզմները (prefrontal cortex)՝ նպաստելով ինքնաբեկումնությանը։
Սոցիալական հոգեբանության տեսանկյունից, ֆիդբեքը ներգրավված է «սոցիալական հայելու» դերում՝ օգնելով անձին տեսնել իրեն ուրիշների աչքերով, ինչը զարգացնում է սոցիալ-էմոցիոնալ ինտելեկտը։
3. Կառավարման հոգեբանության մեջ՝ ղեկավարի ֆիդբեքի ուժը
Կառավարման հոգեբանությունն ուսումնասիրում է ֆիդբեքի դերը որպես ղեկավար-աշխատակից փոխհարաբերությունների հիմնասյուն։ Այստեղ բացահայտվում են հետևյալ կարևոր ազդակները՝
Ֆիդբեքի ձևակերպման հմտությունը՝ կարեկցանքային, ոչ-դատող, կոնկրետ վարքին ուղղված ֆորմուլավորումով՝ բարձրացնում է դրա ազդեցությունը։
Լիդերության ոճի և ֆիդբեքի ընկալման փոխազդեցությունը․ բաց լիդերության դեպքում ֆիդբեքը ընկալվում է որպես աճի հնարավորություն, իսկ ավտորիտար միջավայրում՝ որպես վտանգ։
Հոգեբանական անվտանգությունը՝ որպես նախապայման ընդունելու ֆիդբեքը առանց պաշտպանական ռեակցիաների։
4. Վարքաբանական տնտեսագիտության տեսանկյունից
Վարքաբանական տնտեսագիտությունը ցույց է տալիս, որ մարդը միշտ չէ, որ ռացիոնալ է արձագանքում խթաններին։ Ֆիդբեքի նկատմամբ արձագանքը պայմանավորված է՝
Հետադարձ կապի շղթայական արժեքով — աշխատակիցը ֆիդբեքը կարող է ընկալել որպես բարոյական խթան կամ կարճաժամկետ մանիպուլյացիա՝ կախված ղեկավարման ընդհանուր մշակույթից և աշխատակցի հետ ունեցած մինչ այդ ձևավորված հարաբերություններից։
Հաստատման կողմնակալությամբ (confirmation bias) — մարդիկ հակված են ընդունել այն ֆիդբեքը, որը համապատասխանում է իրենց ինքնընկալմանը։
Պատիժների և խրախուսման ասիմետրիկ ընկալումով — կորուստների ֆիդբեքը հաճախ ուժեղ էմոցիոնալ արձագանք է առաջացնում, քան ձեռքբերումներին վերաբերողը։
5. Գործնական առաջարկներ՝ արդյունավետ ֆիդբեքի մշակույթի ձևավորման համար
Հենվելով վերոնշյալ տեսական հիմնավորումներին՝ առաջարկություններ․
Սովորեցնել ղեկավարներին ֆիդբեքի տալու հմտություններ, ինչպես օրինակ՝ SBI (Situation – Behavior – Impact) մոդելն ու կարեկցանքային արտահայտման տեխնիկան։
Ստեղծել հոգեբանական անվտանգ միջավայր, որտեղ ֆիդբեքը դիտվում է որպես աճի աղբյուր, ոչ թե դատողություն։
Ֆիդբեքը կապել կոնկրետ վարքի հետ, այլ ոչ թե անհատի էության՝ ապահովելով կոնստրուկտիվություն։
Համատեղել ֆիդբեքը նպատակադրման հետ (feedforward)՝ օգնելով աշխատակցին տեսնել զարգացման ուղին։
Ուշադրություն դարձնել ժամանակին, ձևին և միջավայրին, որտեղ տրվում է ֆիդբեքը։
Եզրակացություն
Ֆիդբեքը միայն խոսք չէ՝ ուղղված մյուսին։ Այն կազմակերպական մոդուլ է, որը ճիշտ կիրառման դեպքում կարող է փոխել ոչ միայն անհատների վարքը, այլև ամբողջ մշակույթը։ Կառավարման, հոգեբանության և վարքաբանական տնտեսագիտության միաձուլումը ֆիդբեքի գործընթացում հնարավորություն է տալիս կառուցել վերաիմաստավորված աշխատավայրեր՝ որտեղ խոսքը դառնում է առաջխաղացման ուժ։
Լավ ֆիդբեքը չի ուղղում մարդուն, այն բացում է դուռը դեպի ինքն իրեն բացահայտելու նոր տարածքներ։
Անի Կարապետյան
