Դեկտեմբերի 1-ին ամբողջ հայ ազգը սրտատրոփ հետևում էր, թե ինչպես SpaceX ընկերության Falcon-9 հրթիռով ԱՄՆ-ի Վանդենբերգ ավիաբազայից «Հայասաթ-1» արբանյակն ուղարկվում է տիեզերք:
«Հայասաթ-1»-ի հետ կապված առաջին հայկական արբանյակի ստեղծման, զարգացման և նախագծման բոլոր աշխատանքներն արվել են Հայաստանում: 2022թ. մեկնարկած ծրագրի իրականացնողներն են «Բազումք» Տիեզերական Հետազոտությունների Լաբորատորիա հիմնադրամը և Գիտական Նորարարության և Կրթության Կենտրոն հիմնադրամը (CSIE):
staffmedia.am-ը զրուցել է «Բազումք» տիեզերական հետազոտությունների լաբորատորիայի համահիմնադիր և տնօրեն Ավետիք Գրիգորյանի հետ:
-Այս պահին ի՞նչ ազդանշաններ է արձակում «Հայասաթ-1» արբանյակը:
–Արբանյակն առայժմ գտնվում է նախնական կարգաբերման փուլում։ Անցումները Հայաստանի վրայով այնքան հաճախ չեն, որ հնարավոր լինի արագ հավաքել բավարար քանակությամբ տվյալներ՝ համակարգերի «առողջական» վիճակի մասին հիմնավորված եզրակացություններ անելու համար: Այդ անցումները լինում են հորիզոնից տարբեր բարձրությունների վրա, ինչից փոփոխվում է նաև ազդանշանի ուժգնությունը։ Ուստի, դեռ շատ անցումներ պետք է լինեն, շատ տվյալներ հավաքվեն, դրանց վերաբերյալ արվի վիճակագրական վերլուծություն, որպեսզի պարզ դառնա, թե առկա բազում գործոններից որը ինչ ազդեցություն է ունենում համակարգի աշխատանքի վրա։
Տվյալները հավաքագրելու, վերլուծելու, համապատասխան եզրակացություններն անելու և անհրաժեշտ կագաբերումներն անելու նախնական փուլը բարեհաջող անցնելուց, ավարտելուց հետո միայն կսկսվի արբանյակի հետ աշխատելու համար ծարգրված կանոնավոր գործառույթների փուլը։
-Հարցարույցներից մեկի ժամանակ նշեցիք, որ նախագծի վրա աշխատած մասնագետների շարքում կան մարդիկ, որոնք ուսուցանվել են Ձեր կողմից հիմնադրված «ԱՅԱՍ» տիեզերագիտական խմբակում: Բազային ի՞նչ չափորոշիչներով եք ընտրում Ձեր սաներին՝ մասնագիտություն, առարկայական և գիտելիքային հենք, հետաքրքրություններ:
տիեզերական հետազոտությունների լաբորատորիան:
– Նախ ասեմ, որ «Հայասաթ-1» նախագծի վրա աշխատել են երկու շահույթ չհետապնդող մասնավոր կազմակերպություններ՝ «Բազումք» տիեզերական հետազոտությունների լաբորատորիա հիմնադրամն ու «Գիտական նորարարության և կրթության կենտրոն» հիմնադրամը (CSIE)՝ հավասար ներդնելով իրենց մասնագիտական և ֆինանսական ռեսուրսները։
«Հայասաթ»-ի թիմում Բազումքի մասնագետներից երեքն (Ավետիք Գրիգորյան, Հայկ Մարտիրոսյան և Վաչիկ Խաչատրյան) իրենց անցած ճանապարհով վաղուց կապված են «ԱՅԱՍ»-ի և՛ դասընթացի, և՛ ընդհանրապես ողջ կրթական գործունեության հետ, ինչպես նաև «ԱՅԱՍ» տիեզերագիտական ընկերություն ՀԿ-ի համահիմնադիրներն են։ Հայկը, Վաչիկը և «Բազումք»-ի համահիմնադիր և խորհրդի անդամ Տիգրան Շահվերդյանը ժամանակին անցել են «ԱՅԱՍ» դասընթացը։ Կան նաև «ԱՅԱՍ»-ի այլ շրջանավարտներ, ովքեր իրենց ընտրած գիտատեխնիկական բնագավառներում լուրջ հաջողությունների են հասել և, թեպետ Բազումքում չեն աշխատում, իրենց մասնագիտական փորձով ու գիտելիքներով միշտ մեր կողքին են, ամեն ինչով օժանդակում են «ԱՅԱՍ»-ին և «Բազումք»-ին։ Ուստի, որախ ենք, որ 35 տարվա կրթական գործունեությունը նշանակալի դեր ունեցավ Հայաստանում ստեղծված առաջին արբանյակի արձակման գործում։
Ինչ վերաբերում է սաների ընտրությանը, դասընթացը կառուցում է սովորողների գիտելիքների համակարգը՝ սկսելով զրոյից։ Ոչ մի նախնական գիտելիք չի պահանջվում․ դրա կարիքը չկա։ Հարկավոր է միայն, որ սովորողը որոշ նվազագույն տարիքային հասունացում ունենա՝ դասընթացը արդյունավետ յուրացնելու համար, և այդ ստորին շեմը 6-րդ դասարանն է։ Ես միշտ մեր սովորողներին ասում եմ, որ իրենցից ոչինչ չի պահանջվում, միայն բավարար սկզբնական հետաքրքրություն՝ դասընթացին հաճախելու համար, այն էլ ես իմ խնդիրն ու պարտքն եմ համարում անգամներով բազմապատկել դասընթացի ընթացքում։
-Տիեզերագիտության մեջ սա ՀՀ առաջին նվաճումն է:
Արդյո՞ք սա չի ենթադրում, որ մեր կրթական համակարգում ու աշխատաշուկայում գնալով ակտուալ են դառնալու տիեզերագիտությամբ ու աստղաֆիզիկայով մասնագիտանալ ցանկացողները:
– Պետք է ակտիվ քայլեր կատարել այս բնագավառում կրթական հենքն ամրապնդելու և զարգացնելու ուղղությամբ և՛ դպրոցական, և՛ բուհական մակարդակներում (բակալավրիատ և մագիստրատուրա)։ Այժմ «Այաս»-ն արդեն առցանց հեռարձակում է իր դասընթացը, ինչի շնորհիվ այս տարի հավաքագրված աշակերտների 50%-ը մարզերից են եղել։ Այս տարի մեկնարկել է նաև ավիատիեզերական սարքաշինության մագիստրոսական ծրագիրը, որն իրականացնում է Ինժեներական քաղաքում տեղակայված ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի գիտակրթական միջազգային կենտրոնի Ավիատիեզերական ինժեներության ամբիոնը։ Բակալավրիատում նման ծրագրերի հիմնադրման հավակնություն են հայտնել նաև Հայ-Ռուսական և Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանները։
Այսպիսով, մենք պետք է կարողանանք ապահովել Հայաստանում ավիատիեզերական բնագավառի համար մասնագիտական ռեսուրսներ ստեղծող ողջ «հոսքագիծը»՝ դպրոցից մինչև ԲՈւՀ և համապատասխան աշխատատեղ։
Սա իրադարձային է հայ տիեզերագիտության ոլորտի պատմության մեջ, քանի որ մարտահրավերային այս դարաշրջանում մեր գիտնականները կարողանում են, փաստորեն, նոր շունչ հաղորդել գիտության այս ճյուղին:
Շնորհավորում ենք մեր գիտնականներին՝ ՀՀ պատմության նմանատիպ անդրանիկ նախագիծը բարեհաջող իրականացնելու համար ու սպասելով նոր նախագծերի իրականացմանը:
