Շաբաթվա գիրքը | Ջո Նավարո «Եղի՛ր բացառիկ»

staffmedia.am-ը Շաբաթվա գրքի շրջանակներում նախորդ անգամ անդրադարձել էր Ջո Սպենսերի «Ո՞ւր է իմ պանիրը» գրքին։ Այլաբանական ոճով գրված գրքից քաղեցինք այն հիմնական գաղափարը, որ պետք չէ վախենալ դուրս գալ մեր հարմարավետության գոտուց ու երբեք չկառչել մեր հին կաղապարներից ու համոզմունքներից՝ շարժվելով միշտ առաջ՝ դեպի նոր նպատակներն ու ձգտումները։
Այս շաբաթվա գրքից ևս շատ բան կարող ենք քաղել։ Եթե նախորդ հեղինակը գրել էր ալեգորիայի ոճով, այս հեղինակը՝ Ջո Նավարոն, իր աշխատանքների մեծ մասը գրում է սեփական կենսագրության հիման վրա։
Ջո Նավարո անունը մեզ առավել շատ հայտնի է իր մի քանի գրքերով՝ «Ես կարդում եմ քո մտքերը», «Վտանգավոր մարդիկ» և «Եղիր բացառիկ»։ Այս հեղինակին ճանաչում ենք իր ուսումնասիրություններով, որոնք ուղղված են մարդու վարքին, այն բացահայտելուն և ոչ վերբալ հաղորդակցմանը։
Իհարկե, մարդու վարքն ուսումնասիրելու, այն մեկնելու, բացահայտելու համար մարդ պետք է երկար ճանապարհ անցած լինի։ Նավարոն բազմամյա փորձ ունի`աշխատելով ԱՄՆ Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյում (FBI)։ 
Երկար տարիներ տվյալ իրավապահ ոլորտում աշխատած մարդու պրակտիկան հետաքրքիր է ուսումնասիրելն, այնպես չէ՞։
Նա ուսումնասիրում ու բացահայտում է ոչ միայն մարդու վարքի քրեաբանական ուղղվածությունը, այլև ընդհանուր վերլուծում է մարդուն զանազան իրավիճակներում և տալիս խորհուրդներ, որոնք շատերիս անհրաժեշտ են նաև բիզնես հանդիպումների, կարիերայի զարգացման և, առհասարակ, կյանքի ընթացքում։
Նավարոյի դիտարկումների և խորհուրդների հիմքում ընկած են մասնագիտական փորձի ընթացքում կուտակած գիտելիքներն ու հմտությունները։ 

Ներկայացնենք հեղինակի «Եղի՛ր Բացառիկ» գրքից վերցրած մի քանի էական գաղափարներ, որոնք անհրաժեշտ են ինչպես քրեական վարքաբանությամբ հետաքրքրվողների, այնպես էլ ցանկացած ոլորտում վերբալ ու ոչ վերբալ հաղորդակցմամբ հետաքրքրվողների, նաև ինքն իրեն կառավարելու և ինքնաճանաչողությանը ձգտող ցանկացած մարդու համար։ 
Տեսնենք, թե որոնք են բացառիկ լինելու 5 էական հատկանիշներն՝ ըստ հեղինակի․

Ինքնատիրապետում

Ըստ հեղինակի՝ բացառիկ լինելու համար մարդը նախևառաջ պետք է ձգտի ինքնատիրապետմանը։ Նա իր պրակտիկայի ընթացքում հասկացել է, որ քրեածին հատկանիշներ կարող են առաջանալ, երբ մարդը զուրկ է ինքնատիրապետման արվեստից։ Ուստի, բացառիկ են համարվում նրանք, որոնք անգամ մարտահրավերային իրավիճակներում զուսպ են, հանգիստ և հավասարակշռված։ Իսկ ինքնատիրապետման արվեստին հասնելու համար պետք է անցնել մեծ ճանապարհ։
Նախ, հեղինակը խորհուրդ է տալիս ինքնակրթվել։ Իր մասնագիտական կրթությունից բացի նա սկսել է ուսումնասիրել ոչ վերբալ հաղորդակցությունը, անգամ պրակտիկայի ընթացքում քայլ առ քայլ գրի առել, նկարագրել մարդկանց վարքը, իսկ հետո հազարավոր գրքեր ու հոդվածներ թերթել՝ դրանք ուսումանսիրելու նպատակով։

Եթե իրոք ուզում ես եզակի լինել, ապա սկսիր ինքնակրթվել այսօրվանից, այսօր դիր գիտելիքի քո պաշարը կառուցելու հիմքը, քայլ արա, ղեկը ձեռքդ վերցրու․․․

Ինքնատիրապետման հաջորդ բանալին, ըստ հեղինակի, հուզական հավասարակշռութան ձևավորումն է։ Նա խոստովանում է, որ աշխատանքային լարված միջավայրում է ձեռք բերել հանգիստ բնավորություն։ Երբ աշխատում էր ՀԴԲ-ում և պետք է իրականացներ բարդ օպերացիաներ, նա աստիճանաբար դարձել է ավելի զուսպ, կենտրոնացած, մի կողմ թողել հույզերն ու հիմնվել իր կարողությունների վրա։ 
Հավասարակշռության և զգացմունքների կառավարման նպատակով՝ նախկին ՀԴԲ աշխատակիցն առաջարկում է, որ ինքներս մեզ անենք մի քանի պարզ հարցադրումներ, ինչպիսիք են, օրինակ․ «Ո՞ր հույզերն են ավելի դժվար կառավարելի ինձ համար», «Երբ հունից դուրս եմ գալիս, ինչպե՞ս եմ ինձ պահում»։

Բացառիկ անհատը, ըստ Ջո Նավարոյի, շատ լավ գիտի, որ եթե զգացմունքային դաշտում պարտվում է, այլ դաշտերում հաղթանակելն անհնար է։
Բարեխղճությունը ևս տանում է դեպի ինքնավերահսկում։
Ցանկացած բան անելու համար՝ բիզնես հիմնադրելուց մինչև ճիշտ գյուղատնտեսություն վարելը, բարեխղճությունը կարևոր է։ Ըստ նրա՝ ինքնատիրապետմանը կարող է նպաստել նաև կաղապարազուրկ մտածողությունն ու չսահմանափակելը մեզ այլոց սահմաններով։ 

Մարդկանց կարողանալ կարդալ գրքերի նման՝ զարգացնելով դիտողականությունը

Նավարոն առաջարկում է մարդկանց հասկանալ առանց բառերի՝ ուշադրություն դարձնելով ոչ վերբալ հաղորդակցմանը։
Ըստ հեղինակի՝ այլոց կարիքները, նախասիրությունները, մտադրություններն ու ցանկությունները, ինչպես նաև նրանց վախերն ու անհանգստությունները նկատելու կարողությունը մեր մեջ զարգացնելով՝ կարողանում ենք ավելի արագ և ճշգրիտ վերծանել մարդկանց և իրավիճակները՝ հստակ նկատելով, թե որն է լավագույն քայլը, ճիշտը և արդյունավետը։

Նավարոն առաջարկում է մեր մեջ զարգացնել այնպիսի որակ, ինչպիսին խորաթափանցությունն է՝ զարգացնելու ոչ միայն նայելու, այլև տեսնելու կարողությունը։ Իսկ ուսումնասիրության հմտությունն, ըստ նրա, ևս պետք է լինի մեր կարողությունների շարքում։ Դրա համար պետք է սկսել դիտարկել, զննել ամեն ինչ՝ սկսած հասարակ առարկաներից, երևույթներից մինչև մարդկանց ու նրանց վարքագիծը։ 
Հեղինակը մեզ հետ կիսվում է, որ հենց հարցաքննությունների ժամանակ է զարգացրել դիտարկման կարղություը։ Հիշում է, որ երբ, օրինակ, հարց էր տալիս հարցաքննվողին, թե որտեղ էր վերջինս անցած գիշեր, ոչ թե հետևում էր պատասխանին, այլ պատասխանի ձևին։ Պատասխանում էին միանգամից, առանց ավելորդ լարվածությա՞ն, թե մարմինը կծկվում էր կամ շուրթերի ձևը փոխվում էր տվյալ հարցը լսելիս։
Սրանք շատ կարևոր ոչ վերբալ ազդակներ են, որ պետք է հաշվի առնի յուրաքանչյուր մասնագետ, որը գործի բերումով հաղորդակցվում է այլ մարդկանց հետ։ 

Հեղինակն առաջարկում է մի քանի ոչ վերբալ հաղորդակցման օրինակների դիտարկում․

✅ Հոնքերը կիտել նշանակում է, որ կա որոշակի խնդիր, մտահոգություն, հակակրանք,

✅ Հպումը կոպերին նշանակում է, որ զրուցակիցը ցանկանում է թուլացնել լարվածությունը։ Որքան երկար են մատները դիպչում կոպերին, այնքան ուժեղ է մարդը ճնշում զգում։ Ըստ նախկին ՀԴԲ աշխատակցի՝ կոպերին հպվելն իրականում նաև օգնում է հանգստանալ ու ազատվել սթրեսից։ 

✅ Աչքերը ծածկելը – ձեռքերով կամ մատներով աչքերը հանկարծակի ծածկելը բացասական իրավիճակի հետ կապված վարքագիծ է, ինչպես, օրինակ, վատ լուրեր ստանալը։ Ակնհայտ է, որ այս վարքագիծը լավ հաստատված է մեր ուղեղում՝ ստացվող տեղեկատվության մուտքը դադարեցնելու համար, ինչպես նաև աչքերին հպումը նաև ծառայում է մեզ հանգստացնելու համար։ 

✅ Շուրթերի սեղմում – Սա նշան է, որ ինչ-որ բան այն չէ։ Մարմնի լեզվի այս ժեստն ի հայտ է գալիս, երբ առկա է ուժգին անհանգստություն։ 

Ուսումնասիրությունը, դիտարկումը, թեև զարգացող, արագ մոռացվող հմտություն է, ինչը միշտ պետք է սնուցել ու աճեցնել։ 

Հաղորդակցությունը՝ երկսայրի սուր | Վերբալ և ոչ վերբալ հաղորդակցության կարևորությունը

Բանավոր և ոչ խոսքային հմտությունների շնորհիվ մենք կարող ենք առավել արդյունավետ և նպատակաուղղված արտահայտել մեր մտքերը՝ դրանք հասու դարձնելով մարդկանց մտքին ու սրտին, միաժամանակ ստեղծելով վստահություն, հավատարմություն և  ներդաշնակություն հաստատող կապեր։

Հեղինակն առաջարկում է արդյունավետ հաղորդակցման մի քանի եղանակ․

✅ Ուշադրություն դարձնել ժեստերին,

✅ Ճիշտ օգտագործել հաղորդակցության ժամանակը, որն առավել շատ կարևոր է բիզնեսում։ Ճիշտ բաշխեք ինչպես ձեր, այնպես էլ հանդիպմանը մասնակցող մյուս կողմի ժամանակը,

✅ Թույլ տվեք դիմացինին արտահայտել իր կարծիքն ու զգացմունքները,

✅ Հարգեք ձեր և դիմացինի սահմանները,

✅ Բիզնես հաղորդակցումը արդյունավետ կատարելու համար՝ ընտրեք ճիշտ պայմաններ, 

✅ Դիմացինի ենթագիտության մեջ թափանցելու համար՝ կրկնօրինակեք նրա վարքագիծը,

✅ Կրկնօրինակեք նաև խոսքը,

✅ Կատարեք նշումներ,

✅ Ուշադրություն դարձրեք առաջնահերթություններին և նորություններին,

✅ Համաձայնվեք և նշումներ արեք։

Ոչ միայն ցանկացեք, այլև գործեք

Գործողություններն, ըստ հեղինակի, սահմանում են մեր ով լինելը։ Դուք կարող եք պնդել, որ հոգատար եք, սիրում եք, այսպիսին կամ այնպիսին եք, բայց քանի դեռ ձեր վարքագծում դրա ապացույցը չկա, դրանք պարզապես դատարկ խոսքեր են։
Կարևոր է ոչ միայն գործելը, այլև ճի՛շտ գործելը։ Նախ, ըստ Նավարոյի, պետք է հիմնվել գիտելիքների, պատմության, ուսումնասիրության, դիտողականության, անձնակազմի փորձի վրա։ 

Կարիերայի ընթացքում առնչվելով հանցավոր և բարոյազուրկ արարք կատարած անձանց հետ՝ Նավարոն խորհուրդ է տալիս մարդկանց յուրաքանչյուր արարքից առաջ ծանրութեթև անել և պարզել, թե արդյոք արարքը հիմնված է բարոյական նորմերի վրա։
Նա առաջարկում է մի քանի պարզ հարցադրում անել յուրաքանչյուր գործողությունից առաջ․

✅ Արդյո՞ք իմ քայլերն ու վարքագիծը վստահություն են ներշնչում,

✅ Արդյո՞ք իմ քայլերն ու վարքագիծն արժեք են փոխանցում, 

✅ Արդյո՞ք իմ քայլերն ու վարքագիծը դրական ազդեցություն են ունենում կամ ոգեշնչում են այլոց,

✅ Արդյո՞ք իմ քայլերն ու վարքաքիծը ի նպաստ ուրիշների են։

Հոգեկան հանգստություն՝ մարդկության ամենահզոր ուժը

Ընդունելով այն հիմնարար ճշմարտությունը, որ այն, ինչ ի վերջո փնտրում է մարդը, հոգեկան հանգստությունն է, կարող ենք բացահայտել այն, ինչ բացառիկ մարդիկ արդեն գիտեն․ հաղթում է նա, ով հոգատարության շնորհիվ հոգեկան հանգստություն է պատճառում։ 
Հեղինակը գտնում է, որ գրեթե բոլոր բացասական հույզերի ակունքներում կանգնած է վախը։ Իսկ վախը հաղթահարելու լավագույն միջոցը ինքնաճանաչողությունն է։ Նաև շատ կարևոր է, որ իքներս նպաստենք այլոց հոգեկան հանգստությանը և ավելորդ լարվածություն չստեղծենք։ Աշխարհն առանց այդ էլ լի է դժվարություններով ու մարտահրավերներով։

Հեղնինակն ամփոփում է՝ նշելով, որ միմիայն այս հատկանիշներն ինքն իր մեջ զարգացնելով է մարդը դառնում բացառիկ։
Բայց երբ ընթերցեք գիրքն ամբողջությամբ ու ծանոթանաք, թե ինչ դժվար ճանապարհ է անցել Ջո Նավարոն, կհասկանաք, որ վերոնշյալ անձնային որակները չեն ձևավորվում մեկ օրում և մեզնից պահանջվում է հսկայական ժամանակ, կուռ համբերություն ու տքնաջան աշխատանք։
Բացառիկ լինելու  ճանապարհը ռոմանտիկ ու անփորձանք չէ, բայց նաև հաջողության հասնելու բանալին է։

Գիրքը հայերեն թարգմանությամբ հասանելի է Նոր գրախանութ-ի շնորհիվ։
Այն կարող եք ձեռք բերել այլ գրախանութներից ևս՝ Զանգակ, Բուկինիստ և այլն։