Կազմակերպությունների զարգացում

Նախքան կազմակերպությունների զարգացման մասին խոսելը նախ փորձենք հասկանալ թե առանձին վերցրած ինչ է կազմակերպությունը, և ինչ է զարգացումը: Ընդհանուր ձևակերպմամբ «Կազմակերպություն» նշանակում է մարդկանց և ռեսուրսների համատեղելիության արդյունքում որևէ միավորի ստեղծում կամ ձեռնարկի ինստիտուցիոնալացում: Ավելի պարզ ձևով ասված, երբ մարդկանց մի խումբ ունի որոշակի գաղափարներ, ապա առավել չափելի և համակարգված աշխատելու համար անհրաժեշտություն է առաջանում ռացիոնալ օգտագործել ռեսուրսները, որը կլինի միայն կազմակերպաիրավական ձևի պարագայում:

Իսկ ի՞նչ է զարգացումը. «զարգացում»-ն իր պարզագույն ձևով արտացոլում  է փոփոխություն և աճ: Զարգացման ֆենոմենը կազմակերպության համար ոչ այլ ինչ է, քան բնության մեջ գործող բոլոր օրգանիզմների զարգացման բնականոն գործընթաց.
Այս բույսի օրինակով, պարզ երևում է թե ինչ ասիմետրիկ տեսք ունի զարգացումը, և թե ինչպես կարող է զարգացման ինչ-որ մի փուլում լիովին վերանալուց հետո տեղի ունենա վերածնունդ և ունենա արդյունք: Այս նույն կանոններով ու օրենքով են գործում նաև մարդը և իր կողմից ստեղծված ցանկացած միավոր, որն ունի ինստիտուցիոնալ բնույթ:

Այնպես որ, կազմակերպության զարգացումը կարելի է բնութագրել որպես «մարդկանց եւ կազմակերպությունների փոփոխությունների արգասիք ի շահ դրական աճի»:

Կազմակերպությունների զարգացման սահմանումներ տվել են շատ ու շատ հետազոտողներ, որոնք իրենց բնույթով ու բովանդակությամբ տարբերվել են միայն ժամանակագրական առումով: Այսինքն, տվյալ ժամանակի և տարածության տնտեսական, աշխարհաքաղաքական իրավիճակից ելնելով առանձնացել են կազմակերպության զարգացման որակապես տարբեր փուլեր:

Առաջինը, ով ուսումնասիրության առարկա է ընտրել կազմակերպությունների զարգացումն իր առանձնահատկություններով` Կուրտ Լևին էր (1898-1947թթ., ազգությամբ գերմանացի): Կարելի է ասել, որ նա կազմակերպությունների զարգացման հայեցակարգի հայր-հիմնադիրն է, չնայած հասկացությունն ամբողջական է դարձել 1950թ.-ին (խմբային դինամիկա և քայլերի ուսումնասիրություն մոտեցմամբ):

2-րդ համաշխարհային պատերազմում Լևինը փորձարկել է իր կողմից առաջ քաշած եռաստիճան գործողությունների փոփոխման համակարգը, որը ներառում էր պլանավորում, անհրաժեշտ քայլեր և արդյունքների չափում: Այն մի շարք հաջողություններ էր ունեցել, որից հետո պարզ է դարձել, որ փոփոխությունների կառավարումը, որն ընկած է կազմակերպությունների զարգացման հիմքում, ճգնաժամային իրավիճակներից դուրս գալու լավագույն միջոցն է:

Այնուհետև, Լևինի մահից հետո, հիմնվելով վերջինիս մոտեցումների վրա, Դուգլաս ՄակԳրեգորը և Ռիչարդ Բեքհարդը 1950թ.-ին ձևակերպեցին կազմակերպության զարգացում հասկացությունը որպես ներքևից վերև փոփոխվող նորարարական մոտեցում:

Ռիչարդ Բեքհարդի կողմից տրվել է կազմակերպությունների զարգացման առաջին սահմանումը, որն ունի հետևյալ ձևակերպումը.

• Կազմակերպությունների զարգացումը վերևից կառավարվող պլանավորված ջանքերի ու ամբողջականացման մի գործընթաց է, որը բարձրացնում է արդյունավետությունը և ապահովում առողջ լինելը կազմակերպության „գործընթացներում“ կազմակերպված միջամտությունների միջոցով (Beckhard, “Organization development: Strategies and Models”, Reading, MA: Addison-Wesley, 1969, p. 9.):

Դրանից հետո ձևակերպված սահմանումները արդեն բազմազան էին ու նմանվող, սակայն մի քանիսը, որոնք կարևոր դերակատարում են ունեցել կազմակերպությունների զարգացման գործում, ներկայացվում են ստորև.

• «Կազմակերպության զարգացումը դա փորձ է ազդելու կազմակերպության անդամների վրա ընդլայնելու իրենց անկեղծությունը միմյանց հանդեպ` կապված կազմակերպության վերաբերյալ և այդտեղ իրենց փորձի մասով իրենց ունեցած պատկերացումների հետ, ինչպես նաև մեծ պատասխանատվություն վերցնելու իրենց գործողություններում որպես կազմակերպության անդամ: Ելնելով դրանից, մարդիկ հավանաբար բացահայտում են նոր ուղիներ, որ միասին աշխատելու փորձը՝ որպես ավելի արդյունավետ  միջոց, կարողանա լուծել և’ իրենց, և’ ընդհանուր (կազմակերպական) նպատակները: Եվ երբ դա տեղի չի ունենում, որոշ գործողություններ օգնում են բացահայտել, թե ինչու դա տեղի չի ունենում և ինչպես լուծել այդ խնդիրը»: (Neilsen, “Becoming an OD Practitioner”, Englewood Cliffs, CA: Prentice-Hall, 1984, pp. 2-3.)
• Կազմակերպության զարգացումը դա “վարքագծային գիտական” իմացության լայն կիրառման համակարգ է պլանավորված զարգանալու և կազմակերպության ռազմավարությունը, կառուցվածքը և գործընթացները ամրապնդելու` բարելավելով կազմակերպության արդյունավետությունը: (Cummings and Worley, “Organization Development and Change”, Sixth Edition, South-Western Publishing, 1997, p.2.)
• Կազմակերպության զարգացումը դա գիտելիքի և պրակտիկայի համախումբն է, որը բարձրացնում է կազմակերպության աշխատանքների արդյունավետությունը և ապահովում անհատական զարգացում` դիտարկելով կազմակերպությունը որպես համակարգերի կոմպլեքս համակարգ գոյություն ունեցող ամենամեծ համակարգում, որոնցից յուրաքանչյուրն ունեն իրենց սեփական հատկանիշները և հավասարեցման աստիճանները: Կազմակերպության զարգացման միջամտությունը այդ համակարգեր ներառում է ռազմավարական պլանավորման, կազմակերպության ստեղծման, առաջնորդության զարգացման, փոփոխությունների կառավարման, արտադրողականության կառավարման, քոուչինգի, բազմազանության և աշխատանք-կյանք բալանսավորման մեթոդոլոգիաներ և մոտեցումներ: (Matt Minahan, MM & Associates, Silver Spring, Maryland, 2007, p.1)

Կազմակերպական զարգացման հիմքում ընկած են մարդասիրական արժեքները. այս համոզմունքը հայտնեցին Մառգուլիեսը և Ռայան (1972թ.), և մարդասիրական արժեքները կազմակերպության զարգացման ենթատեքստում շարադրվում է հետեւյալ խմբագրությամբ.

• Հնարավորությունների տրամադրում մարդկանց, ովքեր կկարողանան գործել որպես մարդ, այլ ոչ թե հանդես գան որպես ռեսուրս, որը մաս է կազմում ամբողջական արտադրության:
• Հնարավորությունների տրամադրում կազմակերպության յուրաքանչյուր անդամին, ինչպես նաև հենց կազմակերպությանը` զարգացնելու ողջ առկա պոտենցիալը:
• Ձգտել բարձրացնել կազմակերպության գործունեության արդյունավետությունը մարդկանց առկա նպատակների տեսանկյունից:
• Փորձել ստեղծել մի միջավայր, որտեղ հնարավոր է գտնել հետաքրքիր եւ դժվար աշխատանք:
• Հնարավորությունների տրամադրում կազմակերպության կազմում գտնվող այն մարդկանց, ովքեր կարող են ազդեցություն ունենալ իրենց աշխատանքի հանդեպ ունեցած վերաբերմունքի, կազմակերպության և շրջապատող միջավայրի վրա:
• Յուրաքանչյուր մարդու “բուժում” որպես մի մարդ է, ով ունի մի շարք համալիր կարիքներ, որոնք բոլորն էլ կարեւոր նշանակություն ունեն իր աշխատանքում, և իր կյանքում:

Կազմակերպությունների զարգացման սահմանումներից պարզ երևում է նաև նրանց որոշակի առանձնահատկությունները, սակայն, ընդհանուր առմամբ, ակնառու նմանությունները մտածելու տեղիք են տալիս: Այն է, մարդու և կազմակերպության միջև եղած ընդհանրությունը: Խոսքը կազմակերպության և մարդու օրգանական զարգացման փոխնմանությունն է: Մարդու կյանքի ծնունդից սկսած մինչև մահ գոյություն ունեն զարգացման բովանդակային փուլեր. ծնունդ և մանկություն, պատանեկություն, երիտասարդություն, հասունություն, ծերություն և մահ: Կազմակերպությունը նույնպես առաջնորդվում է որոշակի զարգացման փուլերով, որոնք են գաղափարի ծնունդն ու սկիզբը, նյութական աճը, կայացումը, որակապես ընդլայնումը, լճացումն ու լուծարումը: Ավելացնենք նաև, որ թե մարդու, և թե կազմակերպության դեպքում մի փուլից մյուսին անցնելու ժամանակ տեղի է ունենում ճգնաժամ, որը դրսևորվում է յուրահատուկ ձևով ամեն մի փուլի համար և որ ամենակարևորն է, դրան հաջորդում է զարգացման որակապես մի նոր փուլ: Այսինքն, միայն փոփոխությունների դեպքում կարող է տեղի ունենալ զարգացում, այլապես խորը ճգնաժամը կարող է կասեցնել զարգացումը: Ձևով տարբեր, սակայն բովանդակությամբ նույն փուլերն ունեցող միավորները ունեն մարմին, օրգաններ, դրանք միմյանց կապող անոթներ և այլն: Հետևաբար կազմակերպության զարգացման ողջ գործընթացը նման է մարդու զարգացման փուլերին և ցանկացած գործընթաց ենթարկվում է բնության օրենքներին:

        Կազմակերպությունների զարգացման գիտագործնական տեսության հեղինակներից է նաև Դր.Դր. Ֆրիդրիխ Գլազլը, ով Թրիգոն զարգացման խորհրդատվական ընկերության համահիմնադիրն է և գործունեություն է ծավալում Ավստրիայում, Գերմանիայում, Շվեցարիայում: Տեսությունը խորը գիտափիլիսոփայական արմատներ ունի և ձգվում է 20-րդ դարի սկիզբ, որտեղից սկիզբ է առել օրգանական զարգացման սկզբունքը, և որի վրա Բերնարդ Լիվեհուդը կառուցել է իր մարդու և կազմակերպությունների զարգացման գիտագործնական տեսությունները: Ինչի փաստացի շարունակողն է եղել Դր.Դր. Ֆրիդրիխ Գլազլը: Վերջինս աշխատում է այնպիսի խոշոր ընկերությունների համար, ինչպիսիք են` BMW, Austrian Airlines, Deutsche Bank, Philips, Hospitals in Salzburg, University of Hamburg, կառավարություններ և քաղաքապետարաններ: Ի դեպ պետք է նշեմ, որ Դր.Դր. Ֆրիդրիխ Գլազլը դեկտեմբերի 12-17-ը լինելու է Հայաստանում և ունենալու պաշտոնական հանդիպումներ, վարպետաց դասեր, դասախոսություններ:

Այսպիսով, մարդը պարտավոր է կազմակերպության զարգացման գործընթացում հաշվի առնել, որ գործ ունի ոչ թե մեխանիկական մի ինչ որ միավորի հետ, որը կարելի է ցանկացած պահի դեն շպրտել, այլ մի օրգանիզմի, որի օրգանները ապրում են ու պաշտպանում են կազմակերպության բնականոն կյանքը:

Իսկ թե ինչ փուլեր են, ինչ ճգնաժամեր են և ինչպես հաղթահարել դրանք կներկայացվի հաջորդիվ:

Հեղինակը՝ Կարեն Սարգսյան
Բիզնես խորհրդատու