Գաղափարներն ուժ ունեն, երբ դրանք պաշտպանված են | Ի՞նչ է մտավոր սեփականության իրավունքը

Ժամանակակից աշխարհում նորարարությունն ու ստեղծագործականությունը դարձել են տնտեսական աճի ու մրցակցային առավելության առանցքային խթանիչները։ Մարդկային մտքի արդյունքները՝ տեխնիկական նորույթներից մինչև արվեստի գործեր ու բրենդային տարրեր, անգնահատելի արժեք ունեն։ Դրանց պաշտպանության և խրախուսման հիմնական գործիքը մտավոր սեփականության համակարգն է։ Այս հոդվածում կուսումնասիրենք՝ ինչ է մտավոր սեփականությունը, որոնք են դրա հիմնական տեսակները և ինչ դեր ունի այն նորարար ու արդի հասարակության կայացման մեջ։

Ինչ է Մտավոր սեփականությունը

Մտավոր սեփականություն տերմինը վերաբերում է ոչ ֆիզիկական, բայց օրենքով պաշտպանված ակտիվներին, որոնք ստեղծվում են մարդու մտքով։ Այս ակտիվները կարող են պատկանել թե՛ անհատներին, թե՛ ընկերություններին։ Այսինքն՝ առանց սեփականատիրոջ համաձայնության՝ ոչ ոք իրավունք չունի օգտագործել կամ վերարտադրել այդ մտավոր արդյունքը։

Մտավոր սեփականությունից արժեքի ստացումը և այլոց կողմից դրանից արժեքի ստացման կանխումը ցանկացած ընկերության կարևոր պատասխանատվությունն է: Այն կարող է ներկայացնել մրցակցային առավելություն և հետևաբար խստորեն պաշտպանվում է սեփականության տերերի կողմից:

Մտավոր սեփականության տեսակները

Արտոնագրեր (Գյուտեր)

Արտոնագիրը սեփականության իրավունք է գյուտարարի համար, որը սովորաբար տրվում է պետական գործակալության կողմից, ինչպիսին է Մտավոր սեփականության գրասենյակը: Հայաստանի Հանրապետությունում տրվում են երկու տեսակի արտոնագրեր՝ գյուտի արտոնագիր և գյուտի կարճաժամկետ արտոնագիր: Արտոնագիրը գյուտարարին տալիս է բացառիկ իրավունքներ գյուտի նկատմամբ, որը կարող է լինել դիզայն, գործընթաց, բարելավում կամ ֆիզիկական գյուտ, ինչպիսին է մեքենան: Գյուտի արտոնագիրը գործում է 20 տարի, որը հաշվարկվում է հայտը ներկայացնելու օրվանից: Գյուտի կարճաժամկետ արտոնագիրը գործում է 10 տարի, որը հաշվարկվում է հայտը ներկայացնելու օրվանից:

Տեխնոլոգիական և ծրագրային ապահովման ընկերություններն հաճախ ունեն իրենց դիզայնների արտոնագրեր: Օրինակ անձնական համակարգչի արտոնագիրը ներկայացվել է 1980 թվականին Սթիվ Ջոբսի և Apple-ի երեք այլ գործընկերների կողմից:

Հեղինակային իրավունք

Հեղինակային իրավունքը իրավաբանական տերմին է, որն օգտագործվում է գիտության, գրականության և արվեստի ստեղծագործությունների նկատմամբ ունեցած իրավունքները նկարագրելու համար: Հայաստանի Հանրապետությունը, ինչպես և այլ երկրների մեծ մասը ղեկավարվում է «Գրական և գեղարվեստական ստեղծագործությունների պահպանության մասին» Բեռնի կոնվենցիայով, համաձայն որի՝ հեղինակային իրավունքի տիրապետումը կախված չէ որևէ ձևականության իրականացման հետ: Այսինքն՝ ստեղծագործության նկատմամբ հեղինակային իրավունքը ծագում է ստեղծագործության ստեղծման փաստով և կախված չէ այդ իրավունքի պաշտոնական հաստատագրումից, ստեղծագործության գրանցումից և որևէ այլ գործողության կատարումից։

Հեղինակային իրավունքները հեղինակներին և բնօրինակ նյութերի ստեղծողներին տալիս են բացառիկ իրավունք օգտագործելու, պատճենելու կամ կրկնօրինակելու իրենց նյութը: Հեղինակային իրավունքը նաև սահմանում է, որ բնօրինակ ստեղծողները կարող են լիցենզավորման համաձայնագրի միջոցով ցանկացած թույլտվություն տալ աշխատանքի օգտագործման համար:

Ապրանքային նշաններ

Ապրանքային նշանը խորհրդանիշ, արտահայտություն կամ նշան է, որը ճանաչելի է և ներկայացնում է մի ապրանք, որն իրավաբանորեն առանձնացնում է այն այլ ապրանքներից: Ապրանքային նշանը բացառապես հատկացվում է ընկերությանը: Այն տիրապետում է ապրանքային նշանը, այնպես որ ուրիշները չեն կարող օգտագործել կամ պատճենել այն:

Ապրանքային նշանի պահպանությունը իրավունք է, ոչ թե պարտավորություն: Այն ապրանքային նշանի իրավատիրոջը տալիս է որոշակի ապրանքների կամ ծառայությունների համար ապրանքային նշանն օգտագործելու բացառիկ իրավունք: Գրանցված ապրանքային նշանը նաև իրավունք է տալիս իրավատիրոջն արգելել երրորդ անձանց օգտագործել պահպանվող ապրանքային նշանին նույնական կամ նման ապրանքային նշանները` գործունեության նույն ոլորտում և այն տարածքում, որտեղ ապրանքային նշանը պահպանություն է ստացել:

Ապրանքային նշանը հաճախ կապված է ընկերության բրենդի հետ: 

Արդյունաբերական դիզայն

Արդյունաբերական դիզայնը որևէ իրի արտաքին տեսքի զարդանախշային կամ գեղագիտական լուծումն է։ Դիզայնը կարող է ծավալային լինել, ինչպես, ասենք, իրի ձևը կամ մակերևույթը, կամ երկչափ հատկանիշներ ունենալ, ինչպես, օրինակ՝ նախշեր, գծեր կամ գույներ։ Արդյունաբերական դիզայններ են արդյունաբերական և տնայնագործական բազմազան արտադրանքները՝ տեխնիկական և բժշկական սարքավորումներից մինչև ժամացույցները, զարդերը և այլ թանկարժեք իրերը, տնային օգտագործման առարկաներից և էլեկտրական սարքավորումներից մինչև ավտոմեքենաներն ու ճարտարապետական կառույցները։

Արդյունաբերական դիզայնն իրը գրավիչ և հետաքրքիր է դարձնում, արդյունքում բարձրանում է ապրանքի առևտրային արժեքը և շուկայում դրա իրացման հավանականությունը։ Երբ արդյունաբերական դիզայնը պահպանվում է, արտոնագրատերը՝ ֆիզիկական անձը, անհատ ձեռնարկատերը կամ կազմակերպությունը, ով արտոնագրել է դիզայնը, բացառիկ իրավունք է ձեռք բերում արգելելու երրորդ անձանց դիզայնի անօրինական վերարտադրումը կամ նմանակումը։

Պահպանության արդյունավետ համակարգն օգտակար է նաև սպառողների և հանրության լայն շրջանակների համար, քանի որ ապահովում է բարեխիղճ մրցակցություն և արդար առևտուր, ինչպես նաև նպաստում է ստեղծագործական գործունեության զարգացմանն ու գրավում սպառողի ուշադրությունը գեղագիտական ապրանքների նկատմամբ։ Արդյունաբերական դիզայնների պահպանությունը նպաստում է տնտեսության զարգացմանը՝ խրախուսելով ստեղծագործական գործունեությունը արդյունաբերական և տնայնագործական արտադրության ճյուղերում, ինչպես նաև ավանդական արվեստի և արհեստների բնագավառներում։ Դրանք էլ, իրենց հերթին, նպաստում են առևտրային գործունեության ընդլայնմանն ու ազգային արտադրատեսակների արտահանմանը։

Աշխարհագրական նշում

Աշխարհագրական նշում՝ տարածքի (բնակավայրի), որոշակի տեղանքի կամ բացառիկ դեպքերում երկրի անվանում, որը ծառայում է այն արտադրանքը նշելու համար, որը ծագել է տվյալ տարածքից, որոշակի տեղանքից կամ երկրից, որի յուրահատուկ որակը, համբավը կամ այլ բնորոշ հատկանիշները հիմնականում պայմանավորված են տվյալ աշխարհագրական ծագմամբ, որն արտադրվել և (կամ) վերամշակվել և (կամ) պատրաստվել է տվյալ աշխարհագրական վայրում:

Աշխարհագրական նշման նպատակը բխում է դրա սահմանումից: Այն նշում է այն վայրը, որը որոշում է այնտեղից ծագող ապրանքների բնորոշ հատկանիշները, ուստի աշխարհագրական նշման նպատակն է սպառողներին տեղեկացնել արտադրանքի ծագման և ծագման վայրի հետ կապված հատկությունների մասին:

Աշխարհագրական նշման իրավունքը թույլ է տալիս դրա օգտագործման իրավունք ունեցող անձանց կանխել նշման օգտագործումը երրորդ անձանց կողմից, որոնց արտադրանքը չի համապատասխանում գործող չափանիշներին:

Մտավոր սեփականության իրավունքի խախտում

Մտավոր սեփականությանը կապված որոշակի իրավունքներ կոչվում են մտավոր սեփականության իրավունքներ: Մտավոր սեփականության իրավունքները սեփականատերերին տալիս են հնարավորություն արգելել այլոց վերստեղծել, նմանակել և շահագործել իրենց աշխատանքը:

Ինչպես խուսափել մտավոր սեփականության իրավունքի խախտումից

Խախտումը հաճախ կատարվում է անգիտակցաբար:

• Համոզվեք, որ ձեր բիզնեսը չի օգտագործում հեղինակային իրավունքով պաշտպանված կամ ապրանքային նշանով նյութ՝ խուսափելու համար մտավոր սեփականության խախտման դիմաց հայցից: 
• Համոզվեք, որ ձեր բրենդը կամ լոգոն չափազանց նման չէ այլոց բրենդին, որպեսզի ողջամտորեն կարողանա մեկին մոլորեցնել՝ մտածելով, որ դա մյուս բրենդն է:
• Լավ գաղափար է նաև կատարել արտոնագրի որոնում՝ համոզվելու համար, որ ցանկացած գաղափար ձերն է: Եթե դրանք ձերը չեն, դուք կարող եք գտնել դրանք պատշաճ ուղիներով լիցենզավորելու ուղիներ: Մտավոր սեփականության իրավաբանները մասնագիտանում են այս գործընթացում՝ համոզվելու համար, որ դուք չեք օգտագործում որևէ մեկի պաշտպանված մտավոր ակտիվները:
• Եթե դուք վարձում եք մեկին ստեղծագործական աշխատանք կատարելու համար ձեզ կամ ձեր ընկերության համար, համոզվեք, որ պայմանագրում հստակ նշված է, որ ցանկացած ստեղծագործական աշխատանք, որը գեներացվում է, դառնում է ընկերության սեփականությունը, այլ ոչ թե ձեր վարձած անձի սեփականությունը:

Մտավոր սեփականությունը միայն իրավական տերմին չէ․ այն ստեղծագործ մարդկանց աշխատանքի ճանաչման, բիզնեսի աճի և տեխնոլոգիական առաջընթացի շարժիչ ուժն է։ Նորարարությունը ծաղկում է այնտեղ, որտեղ գաղափարները պաշտպանված են։ Հետևաբար, թե՛ անհատների, թե՛ կազմակերպությունների պատասխանատվությունն է ճանաչել, պաշտպանել և խրախուսել մտավոր սեփականության մշակույթը։

Մտավոր սեփականության իրավունքների պաշտպանությունը և դրանց խախտումից խուսափելը նպաստում են ավելի առողջ և նորարարական հասարակության ձևավորմանը, որտեղ գաղափարներն իսկապես ուժ ունեն, քանի որ դրանք պաշտպանված են: