Շատերը կարծում են, թե ստեղծարարությունը կախարդանք է կամ հեքիաթային ձիրք, մարդը կա՛մ օժտված է այդ կախարդանքով, կա ՛մ՝ ոչ: Վերջին տարիներին իմ ուսումնասիրություններից, բազմաթիվ հայտնի և անհայտ մարդկանց օրինակներից եկա այն եզրահանգման, որ այդքան էլ այդպես չէ: Ստեղծարարությունն ամենուր է, և այն հնարավոր է զարգացնել տվյալ ոլորտի նկատմամբ սիրո, աշխատասիրության, համառության միջոցով:
Խաղ գիտելիքի հետ
Ստեղծարարությունը սկսվում է այն պահից, երբ նկատում ենք կարևոր մանրուքներ ու «խաղ»-ի մեջ մտնում վերջիններիս հետ: Իսկ ինչպե՞ս:
«Խաղ» 1` դադար
Ստեղծարարության զարգացման կարևորագույն ասպեկտներից մեկը ոչ միայն նոր գիտելիք ստանալն է, այլև այդ գիտելիքի հետ կոգնիտիվ գործընթացների մեջ ներգրավվելը: Երբ մենք ձեռք ենք բերում նոր գիտելիք և համարում ենք այն արժեքավոր մեզ համար, այստեղ կարևոր է ուղղակի նրա կողքով չանցնել, դադար վերցնել: Անհրաժեշտ է միտումնավոր ջանքեր գործադրել՝ հասկանալու համար, թե ինչպես կարելի է այն կիրառել մեր աշխատանքում:
Երբ մենք որևէ կերպ չենք կապում այդ նոր գիտելիքը մեր աշխատանքի հետ կամ նախասիրությունների հետ, այն մնում է պասիվ տեղեկատվություն: Մեր երևակայությունն օգնում է մեզ փոխկապել նոր ձեռք բերած գիտելիքը: Նոր գիտելիքը երևակայության միջոցով մեր ոլորտի հետ փոխկապելու կոգնիտիվ գործընթացում ակտիվանում են մեր ստեղծարար ունակությունները:
«Խաղ 2»՝ ծռմռատում
Նոր ձեռք բերած գիտելիքը միշտ չէ, որ կարող է համահունչ լինել մեր առկա գործընթացներին կամ նպատակներին: Միշտ չէ, որ այն նույնությամբ կարող ենք օգտագործել մեր աշխատանքում: Հաճախ այն անհրաժեշտ է ձևափոխել, ծռմռատել ու ադապտացնել մեր իրավիճակին:
Այս մտավոր գործընթացը ոչ միայն ցույց է տալիս նոր տեղեկատվություն յուրացնելու մեր կարողությունը, ալև՝ նոր գիտելիքի միջոցով մեզ համար սովորական դարձած իրավիճակում նորարարելու ունակությունը: Այստեղ է, որ ստեղծարարությունը սկսում է գործի դրվել:
Որքան շատ հնարավորություններ ստեղծենք մտնել այս «խաղի» մեջ, այնքան կզարգացնենք մեր ստեղծարար մտածողությունը:
«Խաղ 3»՝ անսպասելի կապեր
Ստեղծարարության բարձր դրսևորումներից մեկն այն է, երբ նկատում ենք առաջին հայացքից իրար հետ կապ չունեցող երկու երևույթների միջև թաքնված նմանություններ, համադրում այդ երևույթները և ստեղծում նորը:
Անսպասելի կապեր բացահայտելու կարողությունը խրախուսում է ուսումնասիրել տարբեր երևույթների չբացահայտված տարածություններ և խթանում նորարարական մտածողությունը:
Ստեղծագործական մտածողության վրա ազդում են անցյալի փորձը, նոր գիտելիքները և նախաձեռնողականությունը:
Ուղեղը հիմնվում է առկա տեղեկատվության վրա և այն համատեղում է նոր ձևերով՝ ստեղծագործ գաղափարներ առաջացնելու համար, որի համար կարող է երկար ճանպարհ պահանջվել:
Ստեղծարարությունը երկար ճանապարհորդություն է՝ բաղկացած բազմաթիվ կոգնիտիվ ջանքերից:
Ստեղծարարության մակարդակներ
Էլիս Փոլ Թորենսը (1915-2003) ամերիկացի հոգեբան էր՝ հայտնի ստեղծարարության ոլորտում ունեցած իր բազմաթիվ հետազոտությունների և ներդրումների համար: Նա ստեղծել է մի հայեցակարգ, որը կոչվում է «Ստեղծարարության 4 մակարդակների հայեցակարգ» (4 C Levels): Այս հայեցակարգը ցույց է տալիս, թե ինչ փուլերից է բաղկացած մարդու ստեղծագործական զարգացումն այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են կրթությունը, հոգեբանությունը, բիզնեսը:
Այս հոդվածում ես անդրադառնում եմ այս հայեցակարգին կազմակերպությունում աշխատող մարդու տեսանկյունից:
Ըստ Թորենսի՝ մարդ կարող է անցնել ստեղծագործական հետևյալ մակարդակները՝
✅ Աննշան ստեղծարարություն (Mini C),
✅ Փոքր ստեղծարարություն (Little C),
✅ Հմուտ ստեղծագործողներ (Pro C),
✅ Մեծ ստեղծագործողներ (Big C):
Մարդ հայտնվում է Mini-C ստեղծարարության մակարդակում, երբ ստանում է նոր տեսակի առաջադրանք կամ խնդիր, որից հետո պետք է իր իմացած գիտելիքների սահմանները հատի ու նորովի մտածի:
Այս մակարդակում աշխատակիցը կատարում է իր աշխատանքը և միևնույն ժամանակ շատ գիտելիքներ ձեռք բերում:
Կազմակերպության համատեքստում Mini-C ստեղծարարության մակարդակը սովորաբար չի հանգեցնում որևէ շոշափելի գիտելիքի կամ հայեցակարգի ստեղծմանը: Փոխարենն աշխատակցի համար հնարավորություն է ստեղծվում բախվել նոր մարտահրավերների և գրանցել անձնային աճ, ինչն, իհարկե, շատ կարևոր հիմք է ապագա ստեղծագործական ներդրումների համար: Այս մակարդակում հիմնականում սկսվում է «խաղ 1»-ը:
Հայեցակարգի հաջորդ մակարդակը Little-C-ն է: Այս մակարդակ հասած աշխատակիցները կարող են բարելավման կամ արդյունավետության բարձրացման նկատառումով փոքրիկ նորամուծություններ առաջարկել իրենց աշխատանքի կամ թիմի շրջանակներում: Այս մակարդակում, ի տարբերություն նախորդի, մարդը ոչ միայն նոր գիտելիք է ստանում, այլև՝ սկսում է կատարել առաջին քայլերը գիտելիք ստեղծելու գործում:
Վստահորեն խաղում է «խաղ 1»-ը և կամաց-կամաց սկսում է «խաղ 2»-ը:
Հայեցակարգի Pro-C փուլ հասած մարդիկ կարողանում են առաջարկել ինքնատիպ գաղափարներ և լուծումներ իրենց բաժինների առջև ծառացած բարդ մարտահրավերներին: Նրանք հայտնի են որպես օրիգինալ գաղափարներ առաջարկող, խնդիրներին յուրահատուկ լուծումներ տվող, բայց նաև աչքի են ընկնում գործը մինչև վերջ հասցնելու և իրականացնելու առումով: Այս մակարդակում սկսում է նաև «խաղ 3»-ը:
Ըստ Թորենսի՝ ստեղծարարության Big-C բարձրագույն մակարդակ հասած փոքրաթիվ մարդիկ բացառիկ ստեղծագործողներ են: Նրանք օժտված են հազվագյուտ առաջնորդական հմտություններով, հայտնի են իրենց հեռատեսությամբ, իրերին շատ բարձրից նայելու կարողությամբ, ունեն խորքային միջդիսցիպլինար գիտելիքներ:
Այս մարդիկ բացառիկ կարողություններ ունեն՝ նկատելու օրինաչափություններ ակնհայտորեն իրար հետ կապ չունեցող երևույթների միջև, միաձուլել դրանք և զարգացնել նոր հասկացություններ՝ նավարկելով բոլոր երեք «խաղերով»:
Այս ունակությունները թույլ են տալիս մարտահրավեր նետել գոյություն ունեցող հայեցակարգերին, մշակել նորերը և հաղթահարել դժվարություններն այսօրվա փոփոխվող աշխարհում:
Անցումը հաջորդ մակարդակ
Նախ՝ ազնվորեն ինքներս մեզ գնահատենք, թե որ մակարդակում ենք այս պահին գտնվում:
✅ Արդյո՞ք կարողանում ենք ինքնուրույն խնդիրների համար լուծումներ մտածել,
✅ Արդյո՞ք կարողանում ենք խնդիրներին ոչ սովորական տեսանկյուններից մոտենալ,
✅ Արդյո՞ք որևէ նոր գիտելիք հայտնաբերելիս կարողանում ենք որսալ մտապատկերներ՝ այդ երևույթները մեր աշխատանքային տարածություն բերելու համար,
✅ Արդյո՞ք մեր կամ հարակից ոլորտներում հետազոտությունների ժամանակ վերացական գաղափարներ և տեսություններ հանդիպելիս կարողանում ենք պատկերացնել դրանց պրակտիկ կիրառումը մեր աշխատանքի մեջ,
✅ Արդյո՞ք կարող ենք բեկումնային լուծումներ առաջարկել, պայքարել ու հաղթահարել ճանապարհին հանդիպող դժվարություններն ու առարկությունները, որոնք հիմնականում անխուսափելի են:
Ամեն հաջորդ մակարդակ անցնելու համար անհրաժեշտ է զարգացնել հետաքրքրասիրությունը, մտավոր ճկունությունը և վճռականությունը, հատկապես, ստեղծարարության հայեցակարգի ավելի բարձր մակադակներում:
Ամեն հաջորդ մակարդակում առաջխաղացում ունենալու համար պահանջվում է մեծ նվիրվածություն, շարունակական ուսուցում, նախաձեռնողականություն, տոկունություն և, իհարկե, խաղալու հավես:
Նավարկելով ստեղծարարության շերտերով՝ մենք ոչ միայն զարգացնում ենք մեր կոգնիտիվ ունակությունները, գրանցում անձնային աճ, արժեք բերում մեր կազմակերպությանը, այլև բարձրացնում ենք մեր մտավոր բարեկեցությունը և կյանքի որակը: