Ծանոթացեք՝ Լիլիթն է։ Լիլիթը բարեհաջող հաղթահարել է թափուր հաստիքի համար հայտարարված մրցույթը և արդեն մի քանի ամիս է, ինչ աշխատում է՝ պարտաճանաչորեն կատարելով «գործատուի» հանձնարարած բոլոր առաջադրանքները։ Ամեն ինչ հիանալի էր և ընթանում էր համաձայն նախնական պայմանավորվածության մինչև այն պահը, երբ գործատուն հրաժարվեց վճարել աշխատանքի դիմաց խոստացված գումարը։ Նշենք, որ ընկերության տնօրինությունը գերզբաղվածության պատրվակով անընդհատ հետաձգում էր աշխատանքային պայմանագիր կնքելու գործընթացը։ Բոլոր պայմանավորվածությունները հիմնված են եղել բանավոր խոստումների և փոխադարձ վստահության վրա։ Ինչպե՞ս կարող է Լիլիթը իր աշխատանքային շահերը պաշտպանել։
Աշխատանքային շահերը պաշտպանելու համար նախ պետք է իմանալ սեփական իրավունքներն ու պարտականությունները։
Օրենքի չիմացությունը չի ազատում պատասխանատվությունից։
Հասկանալու համար, թե Լիլիթը ինչ կարող է անել այս իրավիճակում, եկեք միասին քննարկենք աշխատանքային հարաբերությունները կարգավորող հիմնական իրավական դրույթները՝ հնարավորինս խուսափելով բարդ տերմիններից։
Աշխատանքային պայմանագիր
Աշխատանքային հարաբերությունները իրավական ուժ են ստանում աշխատանքային պայմանագիրը գրավոր կնքելու պահից սկսած։ Պայմանագիրը կնքվում է երկու օրինակից, և թե՛ գործատուն, թե՛ աշխատողը ունենում են իրենց անձնական օրինակը։
Ուստի՝ մի՛շտ պահանջեք աշխատանքային պայմանագիր։ Որքան էլ ձանձրալի թվա, ստորագրելուց առաջ մի լա՜վ կարդացեք պայմանագիրը և վերցրե՛ք ձեր սեփական օրինակը։
Ինչ վերաբերում է Լիլիթին, նա չունի աշխատանքային պայմանագիր և, ցավոք, չունի նաև ոչ մի իրավական հիմք իր շահերը պաշտպանելու համար։
Հիշեք՝ մինչ աշխատանքային պայմանագիր կնքելը ինչ որ տեղի է ունենում կողմերի՝ թեկնածուի և ընկերության միջև, իրավական նշանակություն և հետևանք չունի։
Օրինական համարվելու համար պայմանագիրը նվազագույնը պետք է պարունակի հետևյալ էական պայմանները․
- աշխատանքի վայրը,
- աշխատանքի վարձատրության չափը և (կամ) այն որոշելու ձևը,
- արտոնությունները,
- աշխատաժամանակի (աշխատանքի և հանգստի) ռեժիմը,
- պաշտոնը,
- աշխատանքային պայմանագրի տեսակը։
Անհրաժեշտ է նաև իմանալ այն փաստաթղթերը, որոնք գործատուն օրենքով կարող է պահանջել աշխատանքի ընդունվելիս։ Դրանք են՝
▸անձը հաստատող փաստաթուղթ,
▸սոցիալական ապահովության քարտ կամ սոցիալական ապահովության քարտ չունենալու մասին տեղեկանք, հանրային ծառայության համարանիշ կամ հանրային ծառայության համարանիշ չունենալու մասին տեղեկանք,
▸կրթության կամ անհրաժեշտ որակավորման մասին վկայական, եթե աշխատանքային օրենսդրությանը համապատասխան՝ աշխատանքը կապված է որոշակի կրթության կամ մասնագիտական պատրաստվածության հետ,
▸տեղեկանք առողջական վիճակի մասին, որը նաև կոչվում է սանիտարական գրքույկ, եթե աշխատանքային պայմանագիրը կնքվում է այնպիսի աշխատանքների համար, որոնք պահանջում են սկզբնական և պարբերական բժշկական զննություն,
▸ծնողներից մեկի, որդեգրողի կամ հոգաբարձուի կամ խնամակալի գրավոր համաձայնությունը, եթե աշխատանքի է ընդունվում մինչև տասնվեց տարեկան անչափահաս քաղաքացին։
Հատուկ բնույթ ունեցող անձնական տվյալները, ինչպիսիք են անձի ռասսայական, ազգային պատկանելիությանը կամ էթնիկ ծագմանը, քաղաքական հայացքներին, կրոնական կամ փիլիսոփայական համոզմունքներին, արհեստակցական միության անդամակցությանը կամ սեռական կյանքին վերաբերող տեղեկատվությունները, գործատուն չի կարող պահանջել։
Հանգիստ և արձակուրդ
Էլ ի՞նչ աշխատանք՝ առանց հանգստի։
Այստեղ կարող է հարց առաջանալ․ հանգիստը աշխատողի իրավու՞նքն է, թե՞ պարտականությունը։ Հարցին պատասխանելու համար նախ հասկանանք, թե ինչ է իրենից ներկայացնում հանգստի ժամանակը, և ինչ նպատակ է այն հետապնդում։
Հանգստի ժամանակը աշխատանքից ազատ ժամանակն է, որ աշխատողն օգտագործում է իր հայեցողությամբ։ Հանգստի ընթացքում աշխատողը կարող է նաև բացակայել աշխատավայրից։ Գոյություն ունեն հանգստի ժամանակի մի քանի տեսակ, որոնցից մի մասն ընդհանուր՝ բոլոր տեսակի աշխատանքներին է վերաբերում, մյուս մասը կախված է աշխատանքի բնույթից և աշխատաժամի տեսակից։
Հանգստի հիմնական տեսակներն են․
- Հանգստանալու և սնվելու համար ընդմիջում
Ժամանակահատվածը սահմանվում է պայմանագրով։ Օրենքի պահանջն է, որ այն լինի կես ժամից ոչ պակաս և 2 ժամից ոչ ավելի։
- Ամենշաբաթյա անընդմեջ հանգիստ
Սահմանվում է աշխատանքային պայմանագրով։ Հնգօրյա աշխատանքային ռեժիմի դեպքում շաբաթվա հանգստյան օրերը երկուսն են, վեցօրյայի դեպքում՝ մեկը։
- Ամենամյա հանգիստ, որի ենթատեսակներն են․
▸Ոչ աշխատանքային՝ տոնական ու հիշատակի օրեր։
Եթե աշխատանքի բնույթից կախված այս օրերին աշխատում եք, ապա գործատուն պետք է վճարի կրկնակին։
▸Արձակուրդ․ վեցօրյա ռեժիմի դեպքում տարեկան 24 աշխատանքային օր, հնգօրյայի դեպքում՝ 20։
Յուրաքանչյուր տարվա համար ամենամյա արձակուրդ տրամադրելը օրենքը հստակ նշում է որպես գործատուի պարտականություն։ Արձակուրդի մեջ գտնվելու ողջ ընթացքի համար գործատուն վճարում է միջին աշխատավարձը՝ նախօրոք մինչև արձակուրդի գնալը։ Եթե տվյալ տարի արձակուրդը ինչ-ինչ պատճառներով չի տրամադրվում, ապա այդ օրերը չեն կորում և տեղափոխվում են հաջորդ աշխատանքային տարի ու տրամադրվում ոչ ուշ քան 18 ամսվա ընթացքում։
Օրենքը հստակ նշում է նաև, որ թեև արձակուրդը կարող է տրվել մասերով, միևնույնն է մի մասը պետք է լինի արձակուրդային օրերի գոնե կեսը, որպեսզի աշխատողը ունենա լիակատար հանգստանալու իրավունք։
Հանգստի մեկ այլ ալտերնատիվ եղանակ է չվճարվող արձակուրդը։ Սա չի համարվում աշխատողի լիիրավ իրավունքը, քանի որ սա ավելի շատ գործատուի և աշխատողի միջև համաձայնություն է։ Չվճարվող արձակուրդը օրենքը թույլատրել և կանոնակարգել է, միայն թե այն տրամադրելը կամ չտրամադրելը տվել է գործատուին։ Օրենքը սահմանափակել է տարեկան կտրվածքով չվճարվող արձակուրդի օրերի քանակը՝ սահմանելով 60 օրացույցային օր։
Բարձր որակ ապահովելու և մարդկային ողջ ունակություններն աշխատանքի մեջ ճիշտ օգտագործելու համար աշխատողը ՊԵՏՔ է հանգստանա։
Ստացվում է՝ հանգիստը ինչքանով որ իրավունք է, այնքանով էլ՝ պարտականություն։
Աշխատավարձ
Աշխատավարձը ստանալու օրվան սպասում են բոլորը, բայց արդյո՞ք այն համապատասխանում է ձեր կատարած աշխատանքին։ Պարզելու համար ներկայացնենք այն կարևոր պահանջները, որոնց պետք է հետևի գործատուն աշխատավարձը սահմանելիս, հաշվարկելիս և վճարելիս․
1․ Նվազագույն աշխատավարձ
Ներկա պահին (2023 թ․ հունվարի 1-ից) նվազագույն ամսական աշխատավարձը նորմալ դրույքով աշխատելու դեպքում՝ 40 ժամ շաբաթական, կազմում է 75 000 ՀՀ դրամ։ Ընդ որում՝ նվազագույն սահմանաչափը չի ներառում հարկեր և այլ պետական սոցիալական վճարներ։
2․ Արտաժամյա աշխատանքի և գիշերային աշխատանքի վարձատրություն
Պայմանագրով սահմանված աշխատաժամանակից հետո ամեն մի վայրկյան ավել կատարված աշխատանքը համարվում է արտաժամյա աշխատանք։
Արտաժամյա աշխատանքի յուրաքանչյուր ժամի համար ժամային դրույքաչափից բացի վճարվում է հավելում՝ ժամային դրույքաչափի 50%-ից ոչ պակաս չափով։ Իսկ գիշերային աշխատանքի յուրաքանչյուր ժամի համար՝ ոչ պակաս, քան ժամային դրույքաչափի 30%-ի չափով։
3․ Աշխատանքի վարձատրությունը հանգստյան և ոչ աշխատանքային՝ տոնական և հիշատակի օրերին
Այս օրերին կատարված աշխատանքը գործատուի և աշխատողի համաձայնությամբ կամ վարձատրվում է ժամային օրական դրույքաչափի կամ գործավարձի առնվազն կրկնակիի չափով, կամ աշխատողին մեկ ամսվա ընթացքում տրամադրվում է վճարովի այլ հանգստյան օր, կամ այդ օրը ավելացվում է ամենամյա արձակուրդին՝ բացառությամբ առանձնահատուկ դեպքերի։
4․ Վճարումը պարապուրդի ժամանակ
Պարապուրդի ժամանակ, եթե աշխատողին չի առաջարկվում նրա մասնագիտությանը, որակավորմանը համապատասխանող այլ աշխատանք, ապա աշխատողին պարապուրդի յուրաքանչյուր ժամի համար վճարվում է մինչև պարապուրդը նրա միջին ժամային աշխատավարձի առնվազն ⅔-ի չափով, սակայն ոչ պակաս, քան օրենսդրությամբ սահմանված նվազագույն ժամային դրույքաչափը։
Կարևոր է նաև անդրադառնալ աշխատավարձը վճարելու կարգին։ Գործատուն յուրաքանչյուր ամիս հաշվարկում և աշխատանքային օրերին վճարում է աշխատողին՝ ամսական առնվազն մեկ անգամ՝ մինչև հաջորդ ամսվա 15-ը։
Գործատուն կարող է կրել դրամական պատասխանատվություն՝ տուգանք, աշխատավարձի վճարման համար սահմանված ժամկետները խախտելու դեպքում։ Աշխատավարձի վճարման կետանցված յուրաքանչյուր օրվա համար աշխատողին վճարվում է տուգանք՝ վճարման ենթակա աշխատավարձի 0․15%-ի չափով, բայց ոչ ավելի, քան վճարման ենթակա գումարի չափը։
Սակայն չպետք է մոռանալ՝ որտեղ կան իրավունքներ, այնտեղ կան պարտականություններ։ Աշխատողի աշխատանքային պարտականությունները ծագում են աշխատանքային իրավունքների հետ համատեղ՝ աշխատանքային պայմանագիրը կնքելու պահից և առաջին հերթին արտահայտվում են աշխատանքի ժամին պայմանագրով սահմանված աշխատանքները կատարելու պարտականությամբ։
Դե ինչ, հուսանք՝ այս ինֆորմատիվ հոդվածի շնորհիվ զերծ կմնաք աշխատանքային տհաճ միջադեպերից և չեք հայտնվի Լիլիթի կարգավիճակում։ Թեմային առավել մանրամասն ծանոթանալու համար առաջարկում ենք դիտել Сareer Factory by staff.am-ի «4C» դասընթացի 7-րդ մոդուլի տեսադասը։
Եղե՛ք տեղեկացված։
