Շարունակական ինքնակրթությունը մշտապես եղել ու մնում է հաջողակ մարդու առանցքային և մոտիվացնող գործոններից մեկը։
Ինքնակրությամբ ու ինքնազարգացման շնորհիվ է, որ մասնագետը կատարելագործում է իր գիտելիքներն ու հմտությունները՝ զուգընթաց քայլելով արագ փոփոխվող աշխարհի հետ։ Մանկավարժ տեսաբաններն ինքնակրթությունն անվանում են շարունակական կամ ցկյանս կրթություն (անգլերեն՝ lifelong learning):
Ժամանակակից տեխնոլոգիաներով լեցուն աշխարհում կարող ենք հանդիպել բազմազան կրթական նախաձեռնությունների, որոնք միտված են ինքնազարգացմանը՝ ընդ որում չպահանջելով ֆինանսական և ժամանակի մեծ ռեսուրսներ։
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն 2011 թվականին ճանաչել է Կրթության միջազգային ստանդարտ դասակարգման երեք ձև՝ ֆորմալ, ոչ ֆորմալ և ինֆորմալ։
Ֆորմալ կրթությունը տարբեր մակարդակների՝ ընդհանուրից մինչև բարձրագույն կրթություն ունեցող ծրագրեր են, որոնք տրամադրվում են պետական ուսումնական հաստատությունների կողմից (կամ մասնավոր, բայց պետության կողմից ճանաչված և կանոնակարգված հիմունքներով):
Այլ կերպ ասած, խոսքը դպրոցների, քոլեջների կամ համալսարանների կողմից տրամադրվող կրթության մասին է։
Դարեր շարունակ ստանալով ֆորմալ կրթություն՝ որպես կարիերայի աճին միտված սկզբնական հիմք, մարդիկ հասկացել են նաև, որ բացի ֆորմալ կամ այսպես կոչված «լսարանային» կրթությունից՝ մարդկությունը կարիք է զգացել նաև շարունակական և ոչ ֆորմալ կրթության։
Մանկավարժության մեջ ոչ ֆորմալ կրթությունը սկսել է լրջորեն կարևորվել 20-րդ դարի երկրորդ կեսից հետո, սակայն մեր դիտարկմամբ՝ ոչ ֆորմալ կրթությունն իր զանազան դրսևորումներով մշտապես եղել է մարդկության զարգացման ուղեկիցը։ Դեռևս հնագույն ժամանակներում մարդիկ հետաքրքրված էին հմտությունների զարգացմամբ, նոր մասնագիտություն ձեռք բերելով, զանազան ուսումնասիրություններով՝ անկախ իրենց մասնագիտությունից։ Ուստի, ինքնակրթության կարևորությունը եղել ու մնում է մարդկության առանցքային շարժիչ ուժերից մեկը։
Ոչ ֆորմալ կրթության տարատեսակներից են տարբեր դասընթացները, կորպորատիվ վերապատրաստումները, վարպետաց դասերը, սեմինարները, վեբինարները, ընդ որում, ինչպես օնլայն, այնպես էլ առկա ձևաչափով։
Ինֆորմալ կրթությունը ևս ինքնակրթության կարևորագույն տարատեսակներից է։
Երբ, օրինակ, գիրք եք կարդում, ինքնուրույն կատարում եք որևէ ուսումնասիրություն, հետազոտական աշխատանք կամ ունեք այնպիսի նախասիրություններ, որոնց շնորհիվ ձեռք եք բերում նոր գիտելիքներ ու հմտություններ, համարեք, որ դուք արդեն իսկ զբաղվում եք ինֆորմալ կրթությամբ։
Յուրաքանչյուր մարդ իրականում ինքն է ընտրում, թե այս երեքից որն է հոգեհարազատ իր համար։ Կան նաև մարդիկ, որոնք հաջողում են համակցել կրթության երեք ձևերը։
Իսկ ինչպե՞ս ապահովել շարունակական ինքնակրթությունը, որի օգնությամբ առավել ճկուն կլինեք թե՛ աշխատաշուկայում, թե՛, առհասարակ, կարիերայի զարգացման ճանապարհին։
Քայլ առ քայլ առանձնացրել ենք մի քանի խորհուրդներ, որոնք կօգնեն հնարավորինս ճիշտ կողմնորոշվել շարունակական ինքնակրթության հարցում։
Քայլ 1․ Հստակեցնել՝ անձնայի՞ն, թե կրթական զարգացում
Պետք է նախ ինքներս մեզ հարց տանք, թե տվյալ շրջանում մեր ինքնազարգացումը միտված է առաջնային անձնայի՞ն, թե կրթական կամ ուսումնական զարգացմանը։ Մեր անձնային փոփոխությունների վրա ամեն օր ազդում են օրվա իրադարձությունները, լուրերը, արտաքին աշխարհն՝ իր ամբողջ ներկապնկով։
Անձնային զարգացմամբ և ինքներս մեզ հետ աշխատանք տանելով՝ արտաքին ազդեցությունները վերցնում ենք մեր ձեռքն ու ինքներս ենք սովորում կառավարել, թե ինչ ուղղությամբ զարգանա մեր անձը։
Հենց այս նպատակին էլ ծառայում է անձնային զարգացման ծրագիրը, նույն ինքը՝ Personal Development Plan-ը։ Անձնային զարգացման ծրագիր կազմելիս սկսում ենք մեր նպատակների սահմանումից՝ ինչպես կարճաժամկետ, այնպես էլ՝ երկարաժամկետ։ Ինչպիսի՞ն ենք ուզում տեսնել մեզ ինչ որ կոնկրետ ժամանակից հետո, ինչ հմտություններ և սովորություններ ենք ուզում ձեռք բերել, ի՞նչ հաջողություններ ենք ուզում գրանցել և ի՞նչ է պետք այս ամենին հասնելու համար։ Սահմանում ենք նաև վերջնաժամկետներ ու քայլ առ քայլ մոտենում ենք մեր ցանկալի կետին։
Անձնային զարգացումն աշխատանք է՝ կոնկրետ գործողությունների հաջորդականություն, որոնք մենք ձեռնարկում ենք ամեն օր, նպատակ ունենալով ավելի հաջողել մեր աշխատանքում, ապրելակերպում, ֆիզիկապես կամ առհասարակ մեր վարվելակերպում, սոցիալական կյանքում:
Ինքնակատարելագործումն ավելի շատ ներքին դրական փոխակերպումների մասին է։ Այն արդեն ուղղված է մեր բնավորության, հասարակական դիրքի և գիտելիքների բարելավմանը։ Ի տարբերություն անձնային զարգացմանը՝ ինքնակատարելագործումը ինչ որ կոնկրետ գործողություն կամ գործողություններ չէ, այն մի ամբողջ կյանք ձգվող գործընթաց է։
Այժմ միասին հասկանանք, թե որն է անհատական ուսումնական ծրագիրը, նույն ինքը՝ Personal learning plan-ը, որն օգնում է մեզ հասնել մեր անհատական ուսումնական նպատակներին։
Վստահ ենք, որ մեր ընթերցողներին առավելապես կրթական ինքնազարգացումն է հետաքրքրում, ուստի տվյալ քայլին հաջորդող մյուս խորհուրդներն առավելապես կբխեսն անհատական ուսումնական ծրագրից։
Այստեղ կարևոր է նախմարդու մտածելակերպը, թե որքանով է վերջինս պատրաստ ու մոտիվացված աճելու և զարգանալու, որքանով է վերջինիս համար առաջնային ինքնակրթությունը։
Որքան էլ մեր կյանքում հանդիպենք բնատուր տաղանդներով օժտված մարդկանց, նրանց հաջողությունների հիմքում միշտ կանգնած է շարունակական աշխատանքն ու ինքնակրթությունը։
Քայլ 2․ Սահմանել հիմնական նպատակը
Ինքնակրթությունը սկսվում է հստակ նպատակներ սահմանելուց։
Դիտարկենք հետևյալ օրինակը։
Պատկերացրեք, որ դուք աշխատում եք X ընկերությունում։ Կա մի նախագիծ, որը դուք շատ ցանկանում եք իրականացնել, բայց, օրինակ, չունեք անգլերենի իմացության բավարար մակարդակ միջազգային գործընկերների հետ ազատ հաղորդակցվելու համար, ինչպես նաև կարիք կա աշխատելու ձեր վաճառքի և բանակցային հմտությունների վրա։
Այս դեպքում ձեր նպատակը վերոնշյալ նախագիծը հանձն առնելն ու իրականացնելն է։
Տվյալ նախագիծը, բնականաբար, մարտահրավերային է և կարևոր, հետևաբար, տվյալ փուլում ձեր գլխավոր առաջնահերթություններից է։ Ինչպես նաև, կարող ենք նկատել, որ ձեր այս նպատակը չափելի է։
Քայլ 3․ Գլոբալ նպատակը բաժանել ավելի փոքր քայլերի
Շատ կարևոր է, որ ձեր նպատակը կարողանաք բաժանել մի քանի մասերի։ Կարելի է ժամանակ հատկացնել որևէ հմտություն սովորել կոնկրետ ժամանակահատվածում, հետո նոր անցնել մյուսին։ Հստակեցրեք, թե ինչը ինչից հետո է պետք սովորել։
Դիցուք, նախորդ քայլի օրինակի համաձայն՝ առաջնային խնդիրը կարելի է սահմանել հետևյալը․ երկու շաբաթ տրամադրեք՝ տիրապետելու, սովորելու անգլերենով գործնական նամակագրության նրբություններին և փորձեք այդ ընթացքում գրել գործնական նամակներ։
Իսկ վաճառքի հմտությունների կատարելագործման համար, օրինակ, կարող եք մասնակցել staff.am Career Factory-ի Mastering the Sales Games դասընթացին և, օրինակ, մեկ կամ երկու ամիս անց ձեր առջև խնդիր դրեք, որ բանակցություններ վարելու հետ կապված ձեր վախերն արդեն հաղթահարած լինեք և պատրաստ լինեք անկաշկանդ ու պրոֆեսիոնալ վարել վաճառքի վերաբերյալ երկխոսությունները։
Քայլ 4․ Մշակել գործողությունների հստակ ծրագիր
Վերոնշյալ օրինակը կրկին դիտարկելով՝ կարող եք, օրինակ, երկու շաբաթվա ընթացքում իրականացնել հստակ գործողություններ։ Ամեն օր պայմանական երկու ժամ հատկացնել անգլերենով արդյունավետ գործնական նամակներ գրելու սկզբունքներին, ուսումնասիրությանն ու դրանք պրակտիկայում կիրառելուն։
Նույն սկզբունքով կարող եք աշխատել նաև վաճառքի և բանակցային հմտությունների վրա։
Ենթադրենք իր առաջին 2 շաբաթվա նշաձողին հասնելու համար հարկավոր է գտնել մենթոր, որն այս հարցում կոմպետենտ է և ներկա գտնվել որոշակի քանակությամբ բանակցային հանդիպումների, որոնք կնպաստեն հաղթահարել վախերը։
Սրանք գործողությունների հստակ պլան են, որոնք պետք է սահմանել յուրաքանչյուր փոքր նպատակի համար։
Քայլ 5․ Առանձնացնել ռեսուրսները
Պետք է առանձնացնել այն ռեսուրսները, որոնք հնարավորինս կօժանդակեն մեզ՝ հասնելու գլխավոր նպատակին։
Դասընթացները, գիտելիքների ինքնուրույն ձեռքբերումը լավագույն ռեսուրսներից կարող են լինել։
Օրինակ, եթե աշխատավայրում նկատում եք, որ կա կոնկրետ հմտության բաց, կարող եք օգտվել staff.am հարթակում առկա օնլայն դասընթացներից կամ staff.am Career Factory-ի ընձեռած կրթական հնարավորություններից։
Նախանշված բոլոր քայլերը մշակելիս չմոռանաք անհատականացնել այն և համապատասխանեցնել հենց ձե’ր նպատակներին։
Քայլ 6․ Հստակեցնել ձեր ակնկալիքները շարունակական ինքնակրթությունից
Օրինակ, եթե դուք դիտարկում եք SEO-ի՝ նույն ինքը որոնողական համակարգերի օպտիմիզացիայի վերաբերյալ դասընթաց, ապա փորձեք հասկանալ, թե կոնկրետ ինչ եք ակնկալում ստանալ։
Օրինակ, հարց տվեք ինքներդ ձեզ, թե այս պահին ձեզ պետք է ընդհանուր պատկերացում կազմել մասնագիտության և դրա ճյուղերի մասի՞ն, թե ունեք որոշակի պատկերացումներ և հիմա ուզում եք ստանալ կիրառելի գիտելիքներ և հիմք՝ ոլորտում պրակտիկայի հնարավորություն գտնելու համար և միգուցե ցանկանում եք կոնկրետ ուղղվածությամբ խորանալ, օրինակ SEO-ի դեպքում, կարող է լինել technical SEO-ն, որտեղ պահանջվում են հստակ տեխնիկական ու համակարգչային գիտելիքների զարգացում։
Այսպիսով, հույս ունենք, որ շարունակական կրթությունը ճիշտ ապահովելու մեր խորհուրդները կօգնեն ձեզ՝ համընթաց քայլելու արագ զարգացող ու փոփոխվող աշխարհում։
Թեմային առավել մանրամասնությամբ ծանոթանալու համար առաջարկվում է դիտել Сareer Factory by staff.am-ի «4C» դասընթացի 6-րդ մոդուլի տեսադասը։
