staffmedia.am-ը շարունակում է իր «Շաբաթվա գիրքը» շարքը։ Նախորդ անգամ դիտարկել էինք հայ հեղինակ Աստղիկ Սահակյանի «Նախագծերի կառավարում» գիրքը, որը մայրենիով գրված առաջին աշխատությունն էր տվյալ թեմայով։
Այս անգամ մեր դիտարկած գրքի հեղինակը ևս հայուհի է`Քրիստինե Սարգսյան։ Նրա «Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գիրքը յուրահատուկ ճանապարհորդություն է դեպի մեր ներս, մեր ուղեղ`մեր մտքի հանգրվան, որը կարծես մոռացվել է այս տեխնոլոգիախեղդ իրականությունում:
Տեխնոլոգիական առաջընթացին զուգընթաց՝ մենք ավելի շատ տարվել ենք ռոբոտաշինությամբ, արհեստական բանականությամբ, եռաչափ տպիչներով ու համացանցով, քան մեր իսկ ուղեղով։ Այսօր աշխարհի ցանկացած ծայրում ցանկացած երեխա ավելի շատ բան գիտի իր համակարգչի կամ հեռախոսի կառուցվածքի և դրանց գործառույթների մասին, քան իր ուղեղի:
Մենք մոռացել ենք սովորեցնել գիտակցաբար մտածել մեր ուղեղի կարևորության մասին, օրինակ, որ այն խնամքի և պահպանման կարիք ունի։
Հակառակը. «ուղեղ» բառը լսելիս սովորաբար չենք ուզում խորանալ` մտածելով, որ շատ բարդ թեմա է և մեր խելքի բանը չէ, բայց այլևս չենք զարմանում, երբ արհեստական բանականություն ենք ստեղծում:
Իրականում ուղեղը բարդ օրգան է, դրա հետ չենք վիճում, բայց որ այն կարելի է շատ ավելի մատչելի ներկայացնել, անհերքելի փաստ է:
Եվ վերջապես, պետք է հետ պահանջել մեր ուղեղի մասին կրթվելու տարրական իրավունքը և ինքնակրթության գործին լծվել:
Այսպիսով, եթե դեռ չեք հանձնվել և ձեզ չեք թողել արհեստական բանականության հույսին, անպայման կարդացեք «Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գիրքը, որ ավելի լավ հասկանաք ձեր երեխաներին, ինչպես նաև` ինչպես եք ինքներդ ձեզ խաբում կամ մոլորեցնում` ձեր իսկ աննկատելի ծուլության պատճառով:
Հիմա կմտածեք` ինչու է պետք իմանալ, ինչու է պետք հասկանալ, թե ինչպես է աշխատում մեր ուղեղը: Հարցն այսպես ձևակերպեք. ինչո՞ւ է կարևոր հասկանալ, թե ինչպես է աշխատում մեքենայի շարժիչը կամ արդուկը. երևի, որ վթարի ժամանակ ձեզ չվնասեք կամ ճիշտ և նպատակային օգտագործեք այն, ինչի համար նախատեսվածեն դրանք: Նույն էլ կարևոր է ուղեղի համար, որ վերջապես այն իր նշանակությամբ ավելի շատ օգտագործենք ու չթողնենք ինքնահոսի:
«Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գիրքը բաղկացած է յոթ գլխից, որոնցից յուրաքանչյուրը կարելի է դիտարկել որպես առանձին թեմա`չնայած, որ դրանք շատ կապակցված են միմյանց հետ:
Հանդիպում ուղեղի հետ
Առաջին գլուխը, որ կոչվում է «Հանդիպում ուղեղի հետ», հիմանկանում բացատրում է, թե ինչու է կարևոր հասկանալ`ինչպես է աշխատում մեր ուղեղը: Այս գլխում բացատրվում են մեր ուղեղի ու համակարգչի հիմնական տարբերությունները, ինչպես նաև մի լավ տնտղում ենք մեր ավտոպիլոտ և անալիտիկ մտածելակերպի առանձնահատկությունները: Այստեղ նաև բացատրվում է, թե ինչպես է մեր միտքը տարբերվում մեր ուղեղից, անդրադարձ է կատարվում զգայական ինտելեկտի, մտքի ինքնորոշման անկախության եզրույթներին: Մտքի ինքնորոշման անկախություն եզրույթը, իմիջիայլոց, մեր ժամանակների ամենակարևոր հասկացություններից է, որը նշանակում է`մենք պետք է իրավունք ունենանք մտածել ոչ միայն այն, ինչ ցանկանում ենք, այլ նաև պիտի անկախություն ունենանք մտածելու, ինչպես որ նախընտրում ենք`առանց մեր մտքի ձևավորման վրա կողմնակի ազդեցությունների: Առաջին գլուխը ամփոփվում է մեր ուղեղի զարգացման էվոլուցիոն պատմությամբ, ինչպես է այն զարգացել և երբ է առաջին անգամ ուշադրության արժանացել մարդկության պատմության ընթացքում:
Ինչ կա-չկա մեր ուղեղի ներսում
«Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գրքի երկրորդ գլուխը կոչվում է՝ «Ինչ կա-չկա մեր ուղեղի ներսում»: Գրքի այս գլուխը հիմնականում անդրադառնում է ուղեղի անատոմիական կառուցվածքին, որը մեզ շատ բարդ է մատուցվել ժամանակին, և հետևաբար, ոչինչ չենք հիշում: Այստեղ ուղեղի կառուցվածքը մատչելի բացատրելու համար հեղինակն այն համեմատել է եռահարկ բազմաբնակարան տան հետ, որի յուրաքանչյուր հարկում ապրում են ուղեղի տարբեր բնակիչներ՝ օժտված բնավորության հետաքրքիր և տարբերվող գծերով: Իրականում, ամեն մի հարկ ներկայացնում է ծայրային, միջանկյալ և միջին ուղեղի կառուցվածքները, իսկ յուրաքանչյուր հարկում ապրող տարբեր բնակիչները`ուղեղի կառուցվածքի տարբեր մասերի գործառույթները: Օրինակ, «Ծայրային ուղեղը» գլխում մեր ուղեղի տան վերևի հարկն է: Այդ հարկի ճակատային սենյակում են տեղակայված մեր անալիտիկ հայրիկի և ստեղծարար մայրիկի սենյակը՝ ճակատային բիլթը: Այս համեմատությունը կիրառված է մի պարզ պատճառով. մեր ուղեղը հենց ճակատային բլթի շնորհիվ է կատարում անալիտիկ և ստեղծարար մտածողության հիմնական գործառույթները: Դե, հիմա դուք պիտի որոշեք`արդյոք ուզում եք ձեր ուղեղ-տան բոլոր հարկերով քայլել ու ծանոթանալ նրա զարմանալի բնակիչների հետ:
Մեր ամբարած գիտելիքի ու հիշողությունների հենասյուները
«Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գրքի երրորդ գլուխը նվիրված է ուղեղի շարժիչ ուժերին՝ ուղեղի բջիջներին, որոնց նեյրոններ ենք անվանում: Իսկ չորրորդ գլուխը ուղեղի բջիջների էլեկտրահաղորդակցման մասին է կամ, ինչպես հեղինակն է կատակով նշում, թե ինչ լեզվով են մեր ուղեղի բջիջները շփվում միմյանց հետ: Երրորդ և չորրորդ գլուխները բովանդակությամբ ավելի բարդ են, քան գրքի մնացած բոլոր գլուխները միասին վերցրած, և գրված են հատկապես մեր ուսուցիչների համար: Գրքի այս գլուխները հիմնականում բացատրում են, թե ինչպես են մեր նյարդային բջիջները աշխատում կամ ձևավորում տարբեր նեյրոնային ցանցեր, որոնք մեր ամբարած ամբողջ գիտելիքի ու հիշողությունների հենասյուններն են: Երրորդ և չորորդ գլուխների շնորհիվ նաև հասկանալի է դառնում, թե ինչպես են մեր նեյրոնները հաղորդակցվում էլեկտրական ազդակների միջոցով: Ծիծաղելի է, բայց մեր ուղեղը, որ մեր օրգանական տեխնոլգիան է, էլեկտրականությամբ է աշխատում, ինչպես մեր տան ողջ տեխնիկան: Երբեք չեք պատկերացնի, բայց ձեր երեխաների կյանքը կարող է փոխվել, եթե ավելի լավ հասկանաք, թե ինչպես են մեր ուղեղի բջիջները շփվում միմյանց հետ և նեյրոնային ցանցեր կազմում: Օրինակ, կարող եք ավելի լավ հասկանալ, թե դեռահասության շրջանում ինչու եք խենթանում կամ անհասկանալի ռիսկերի դիմում: Շատ բան չենք մեկնաբանի, որ կարդաք ու ինքներդ հասկանաք այն, ինչի համար երբեք բացատրություններ չեք գտել:
Կրթական նեյրոգիտության կարևորությունը
«Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գրքի հինգերորդ գլուխը անդրադառնում է մեր կրթական ոլորտի ամենկարևոր թեմաներից մեկին՝ կրթական նեյրոգիտությանը, և թե ինչ կտա մեր ուսուցիչներին և երեխաներին կրթական նեյրոգիտությունը, եթե այն ինտեգրենք կրթական պրակտիկաների մեջ: Օրինակ, Սթենֆորդի համալսարանի պրոֆեսոր և գիտնական Քերոլ Դուեքը մի ամբողջ մեթոդ է մշակել, որ կոչվում է «զարգացման մտածելակերպ», որը հիմնված է նեյրոկրթության իմաստության վրա:
Պրոֆեսոր Դուեքը պնդում է, որ երբ երեխաներին բացատրում ես ուղեղի պարզագույն նյարդաբանական երևույթները ու դրանց կապը նոր հմտություններ ձեռք բերելու հետ, նրանց մոտ վերանում է ձախողելու հանդեպ վախը, ինչի շնորհիվ նրանք ավելի հանդուրժող են դառնում իրենց սխալների ու սովորելու անհատական տեմպի հանդեպ և ավելի մոտիվացված են նորից փորձել։ Գիտե՞ք, որ կրթությունը զարգացնում է սովորելու մեր ունակությունը, իսկ նեյրոգիտությունը՝ դրա համար անհրաժեշտ մտածողության տարբեր տեսակները, բայց ա´յ կրթական նեյրոգիտությունը, համադրելով կրթության ու նեյրոգիտության ոլորտները, հնարավորություն է տալիս փոխակերպելու և զարգացնելու մեր կրթական գործունեությունը, և հենց դրա մասին է այս գրքի հինգերորդ գլուխը:
Առողջ ուղեղ` առողջ մարմնում
Հաջորդ` վեցերորդ գլուխը, որ կոչվում է «Առողջ ուղեղ` առողջ մարմնում» բացատրում է մեր ուղեղը առողջ պահելու բոլոր գաղտնիքները: Օրինակ, ինչպե՞ս է առողջ քունը նպաստում մեր ուղեղի զարգացմանը: Այն նաև պատասխանում է մեր ժամանակների ամենակարևոր հարցերից մեկին, այն է՝ ինչո՞ւ թմրանյութերը մեզ չեն կարող երջանկացնել, ինչպե՞ս է առաջանում կախվածությունը դրանցից, ինչպե՞ս է ալկոհոլն ազդում մեր ուղեղի վրա: Բազմաթիվ հետազոտություներ ապացուցում են, որ մեր երեխաները ավելի քիչ են հակված նման ռիսկային կախվածություններ ձեռք բերելուն, եթե ավելի շուտ են սկսում հասկանալ կամ գիտակցել թմրանյութերի կամ ալկոհոլի անդառնալի բացասական ազդեցությունները: Այս գլխում նաև տեղ են գտել կարևոր խորհուրդներ մեծահասակների համար, որպեսզի մտքով հավերժ երիտասարդ մնան, բացահայտեն երկարակեցության գաղտիքները՝ օրինակ, ֆիզիկական ակտիվության, առողջ աղիների և հարազատների սիրո շնորհիվ:
Իսկ այ մնացածը ինքներդ կբացահայտեք «Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գիրքը կարդալիս:
Վստահե՞նք արդյոք մեր ուղեղին
Գրքի վերջին յոթերորդ գլուխը հարցի տակ է դնում այն փաստը, որ մենք միշտ պետք է վստահենք մեր ուղեղին, քանի որ մենք հենց այդպես էլ ապրում ենք՝ վստահելով ամեն մի մտքի, որ մեր ուղեղը հղանում է: Բայց պարզվում է, որ չի կարելի կուրորեն վստահել մեր ուղեղին: Դրա համար էլ այս գլուխը կոչվում է «Վստահե՞նք արդյոք մեր ուղեղին» և մեզ է ներկայացնում մեր ուղեղի հիմնական ճանաչողական սխալները և կողմնակալ մտածողության մեխանիզմները: Դրանք հիմնականում մեզ խանգարում են արդյունավետ որոշումներ կայացնել`հատկապես, երբ մենք գործ ունենք չափից շատ տեղեկության հետ, երբ բավարար տեղեկացված չենք որևէ բանի մասին, բայց շտապում ենք որոշում ընդունել, երբ գերադասում ենք արագ գործել՝ լուծում գտնելու համար` ավելի շատ ջանք ու ժամանակ տրամադրելու փոխարեն: Այսպիսով, պատկերացրեք մի օրգան, որ մեր գլխին անընդատ խաղեր է խաղում, իսկ մենք կուրորեն հավատում ենք նրան: Ժամանակն է բարձրանալու ձեր ձեղնահարկ և ծանոթանալ ձեր ուղեղի հետ:
Ո՞րն էր գիրքը գրելու մոտիվացիան
«Այս գրքի վրա աշխատելու ընթացում ամեն անգամ, երբ ինձ հարցնում էին, թե ինչու հանկարծ սկսեցի գիրք գրել, այն էլ՝ ուղեղի մասին, միշտ պատասխանում էի, որ մեր ուղեղի մասին կրթությունն ու ինքնաճանաչողությունն ինձ համար մարդու հիմնարար իրավունք են և մյուս բոլոր իրավունքների հիմքը: Մարդու իրավունքների հռչակագիրն ինձ համար ողջ նշանակությունը կորցնում է, եթե չգիտենք՝ ինչպես է աշխատում մեր ուղեղը, կամ ինչպես ենք մտածում»,-ընդգծում է «Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գրքի հեղինակ Քրիստինե Սարգսյանը։
Կրկնեմ՝ մեր ուղեղի մասին գիտելիքները հիմնարար իրավունք են ինձ համար, քանի որ եթե չիմանամ՝ ինչպես է ուղեղս սովորում կամ միտքս մտածում նույն Մարդու իրավունքների հռչակագրի մասին, այնքան էլ համոզված չեմ՝ արդյոք իմ շահերի՞ց է բխում, օրինակ, կրթության իրավունքը։ Վերջինի հետ կապված՝ ինձ համար շատ կարևոր է ոչ միայն կրթության հասանելիությունը, այլ նաև այն, թե ով է որոշում՝ ես ինչ ու ինչպես սովորեմ, ինչ իմանամ ու հատկապես՝ ինչ չիմանամ, կարճ ասած՝ ինչպես է իմ միտքը ձևավորվում որևէ թեմայի շուրջ: Հիշենք պրոֆեսոր Չոմսկուն, ով այս մասին բազմիցս խոսել է։ Ի գիտություն բոլորիս՝ մեր միտքը միշտ որոշումներ է կայացնում այն սահմանափակ տեղեկության հիման վրա, որը հասանելի է մեզ, ու պարզ է, որ այն տեղեկությունը, որ հատկապես հասանելի է դառնում հանրային կրթության միջոցով, խիստ վերահսկվում է բովանդակության տեսանկյունից՝ հենց հասանելի դառնալու նպատակով։ Իսկ ահա այն տեղեկությունը, ինչ չպետք է իմանանք կամ պետք է ՉԻ-ՄԱ-ՆԱՆՔ, այնքան էլ հասանելի չէ և չի էլ քննարկվում մեզ հասանելի կրթության սահմաններում ու այդպիսով չի նպաստում մեր մտքի ինքնուրույն կամ ինքնավար աշխատանքին-նշում է «Ուխտագնացություն դեպի ուղեղ» գրքի հեղինակ Քրիստինե Սարգսյանը
Գրքի հեղինակը հենց սրա շնորհիվ առաջարկում է նաև ուշադրություն դարձնել այն գործընթացին, թե ինչպես է առաջանում որևէ միտք կամ ձևավորվում մեր աշխարհընկալումը։
Ուղեղիս մասին հիմնարար գիտելիքները, որոնք բացատրում են, թե ինչպես է ձևավորվում իմ միտքը, օրինակ, որոշումներ կայացնելիս կամ ընկալումներ ձևավորելիս, հիմնարար իրավունք են ինձ համար, քանի որ օգնում են իմ մտքի անկախ գործելուն և ինքնորոշմանը։ Սա է հիմնական պատճառը, որի համար որոշեցի գրել այս գիրքը, այլ կերպ ասած`որոշեցի իմ ուղեղի մասին ինքնակրթվելու իմ իրավունքը հետ վերցնել իմ ձեռքը առանց աշխարհի բոլոր գիտկանկաններից ու ակադեմիկներից թույլատվություն հարցնելու: Եվ խորին շնորհակալություն եմ հայտնում, որ ինձ չեն սպանել կամ վտարել աշխարհի երեսից: Ազնվորեն խոստովանում եմ` ես դրանից շատ էի վախենում…
Ավելին՝ քաջություն հավաքեցի միայն պատերազմի ժամանակ, երբ քաջ գիտակցում էի, որ վաղը կարող է ողջ չլինեմ…
Եվ մահանալու վախը հաղթահարված էր:
Ձեզ ևս խորհուրդ եմ տալիս ազատ թողնել ձեր միջի գիրքը, թևեր տալ ու ամենակարևորը` ազատագրվել, որ հնարավոր լինի գիտակցության ու կյանքը ապրելու նոր մակարդակ անցնել:
Որտեղի՞ց կարող եք ձեռք բերել գիրքը
Գրքի հրատարակչից՝ Էջ հրատարակչություն, ինչպես նաև հետևյալ գրախանութներից՝ Բուկինիստ, Զանգակ, Էպիգրաֆ, ԲուքՓռայս։ Գիրքը կարող եք պատվիրել նաև օնլայն՝ Աբռիլ գրախանութ և Buy Armenian:
Դե ինչ, բարի՜ ուխտագնացություն դեպի ուղեղ:
