Աշխատել պետակա՞ն, թե մասնավոր հատվածում

staffmedia.am-ին այս անգամ հետաքրքրել է, թե ինչ նմանություններ ու տարբերություններ կան մասնավոր ու պետական կազմակերպություններում։ Թեման քիչ արծարծվածներից է, բայց վստահաբար ակտուալ է մեր հասարակությունում։
Քանի որ մեր ընթերցողների մեջ կան ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր կազմակերպությունների աշխատակիցներ, որոշել ենք համեմատական անցկացնել ու հասկանալ, թե ինչ առանձնահատկություններ, նմանություններ ու տարբերություններ կան այս երկուսում: 
Այս հոդվածը կարող է հետաքրքիր ու օգտակար լինել նաև այն մարդկանց համար, որոնք դեռ չեն կողմնորոշվել՝ աշխատել պետակա՞ն, թե մասնավոր կազմակերպությունում։ 

1․ Հավաքագրման գործընթացի տարբերությունները պետական և մասնավոր կազմակերպություններում

Մեր նախորդ հոդվածներից արդեն տեղյակ եք, թե ինչպես գրագետ և պրոֆեսիանալ կազմել ձեր ռեզյումեն (CV), պատրաստվել հարցազրույցին, ընդունել աշխատանքի առաջարկը և, առհասարակ, մեր Career Factory-ի առաջին օնլայն դասընթացից, որն անվանել ենք՝ «4C» Complete Career Certification Course (թարգմանաբար՝ Կարիերայի ամբողջական դասընթաց), գիտենք հավաքագրման գրեթե բոլոր նրբությունների մասին։ 
Մեծամասամբ, սակայն, մեր առանձնացրած հավաքագրման համընդհանուր կանոններն ու ձևաչափերը կիրառելի են մասնավոր կազմակերպություններում։
✅ Պետական հատվածում մեր ներկայացրած հավաքագրման օրինաչափությունները ևս բացառություն չեն, սակայն կան որոշակի տարբերություններ։ 
Համաձայն Քաղաքացիական ծառայության մասին ՀՀ օրենքի հոդված 8․1-ի՝ «Քաղաքացիական ծառայության պաշտոնները զբաղեցվում են անժամկետ՝ մրցույթի արդյունքով կամ վարկանիշային ցուցակներից կամ փոխադրման կամ վերակազմակերպման և (կամ) կառուցվածքային փոփոխության արդյունքով կամ կադրերի ռեզերվից՝ մինչև սույն օրենքով սահմանված տարիքի լրանալը, և որոշակի ժամկետով՝ ժամկետային աշխատանքային պայմանագրով կամ տեղափոխության հետևանքով կամ գործուղման դեպքում»:
Քաղաքացիական ծառայության անցնելու նպատակով՝ հավաքագրման առաջին փուլն, օրինակ, սկսվում է ՔԾՏՀ կայքէջում գրանցվելուց և ձեր դիմումի, դիպլոմի, նախորդ աշխատավայրից տեղեկանքի, հայերենով լրացրած ինքնակենսագրականի (CV) և այլ անհրաժեշտ փաստաթղթերի կցումն է տվյալ հարթակում։ Առանց այս փաստաթղթերի չեք կարող անցնել հավաքագրման հաջորդ փուլ։ 
Քաղաքացիական ծառայության թափուր պաշտոն զբաղեցնելու համար անցկացվում է առանձին մրցույթ՝ արտաքին և ներքին։ Թեստավորումն անցկացնում են համապատասխան մարմիններն էլեկտրոնային եղանակով՝ քաղաքացիական ծառայության տեղեկատվական հարթակում:
Համաձայն Քաղաքացիական ծառայության մասին ՀՀ օրենքի հոդված 8-ի՝ «Քաղաքացիական ծառայության պաշտոնների առանձնահատկություններից ելնելով՝ կարող են կազմվել տարբեր բովանդակությամբ թեստեր:
Թեստերը պետք է բխեն քաղաքացիական ծառայության պաշտոնի անձնագրով սահմանված մասնագիտական գիտելիքների ու կոմպետենցիաների տիրապետմանը ներկայացվող պահանջներից: 
Թեստերում ընդգրկվող առաջադրանքների հարաբերակցությունը որոշվում է՝ ըստ պաշտոնների ենթախմբերի. որքան ցածր է պաշտոնի ենթախումբը, այնքան գերակշռում են մասնագիտական գիտելիքների վերաբերյալ առաջադրանքները»:
Իսկ հարցազրույցի փուլը հաջորդում է թեստավորմանը, որի իրավունքը ձեռք է բերվում Կառավարության սահմանած միավորից բարձր առավելագույն միավորներ ստացած հինգ մասնակիցը։ Հարցազրույցի արդյունքում հանձնաժողովը պաշտոնի նշանակելու իրավասություն ունեցող պաշտոնատար անձին ներկայացնում է եզրակացություն հարցազրույցի մասնակիցների վերաբերյալ՝ նշելով հարցազրույցի փուլը հաղթահարած միակ մասնակցին:
Հանձնաժողովի եզրակացությունն ստանալուց հետո` երեք աշխատանքային օրվա ընթացքում, պաշտոնի նշանակելու իրավասություն ունեցող պաշտոնատար անձը հարցազրույցի փուլը հաղթահարած միակ մասնակցին նշանակում է համապատասխան պաշտոնի (Քաղաքացիական ծառայության մասին ՀՀ օրենք, հոդված 10․12):

Այստեղ, իհարկե, պետք է նշենք, որ կարևոր է, թե պետական կամ հանրային որ ծառայության համար եք դիմում։
Ուժային կառույցներում թափուր հաստիքները համալրելու նպատակով հավաքագրման փուլերն, օրինակ, քննությունների բովանդակությամբ ու ձևաչափով տարբերվում են քաղաքացիական ծառայության թափուր պաշտոնը զբաղեցնելու համար անցկացվող հավաքագրման փուլերից։ ՀՀ ՆԳՆ ոստիկանությունում, Պետական Եկամուտների Կոմիտեում, օրինակ, թափուր հաստիքները համալրելու համար նախ պարտադիր կերպով պետք է անցնել մի քանի ամիս տևողությամբ դասընթաց, որին մասնակցելուց առաջ ևս պետք է մասնակցել ընդունելության մի շարք քննությունների։

✅Մասնավոր ընկերություններում աշխատելու համար՝ կարող եք պարզապես ուղարկել ձեր CV-ն տվյալ ընկերության էլ․ հասցեին կամ գրանցել տվյալները staff.am-ում և դիմել հենց այս հարթակի միջոցով։
Նկատենք, որ այս պարագայում ոչինչ պարտադիր չէ և առաջին փուլում գործատուին, սովորաբար, չի հետաքրքրում ձեր դիպլոմների կամ նախորդ աշխատավայրի տեղեկանքի օրինակները։
Եթե մասնավոր կազմակերպություն ընդունվելու համար CV-ն ուղարկելուց հետո պետք է պարզապես անցնեք հարցազրույց, իսկ հետո կա՛մ թեստավորում, կա՛մ մասնագիտական առաջադրանքի կատարման փուլ, ապա պետականում՝ նախ, մասնագիտական և համընդհանուր գիտելիքների ստուգումն է, հետո՝ հարցազրույցը։ 

2․ Օրենսդրական կարգավորումները երկու տարբեր օղակներում աշխատողների համար

Պետական կամ հանրային աշխատանք կատարելու համար սահմանված են բազմաթիվ օրենքներ, ենթաօրենսդրական և նորմատիվ իրավական այլ ակտեր։ Դրանցից թվարկենք ամենակարևորները․

✅ ՀՀ սահմանդրություն,

✅ Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենք, 

✅ Քաղաքացիական ծառայության մասին ՀՀ օրենք,

✅ ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրք,

✅ ՀՀ աշխատանքային պայմանագիր,

✅ Հաստատության ներքին կանոնադրությունը, տվյալ ոլորտը կարգավորող առանձին օրենքներ և այլն։

Մասնավոր կազմակերպությունների դեպքում պարտադիր են`

✅ ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրքը,

✅ Աշխատանքային պայմանագրի ստորագրումն ու կնքումը,

✅ Ներքին կանոնադրությունը, տվյալ ոլորտը կարգավորող առանձին օրենքները։

3․ Երկու օղակների թիմերի, աշխատակիցների աշխատելաոճի տարբերությունները

Ինչպես մասնավոր կազմակերպություններում, պետական գերատեսչություններում ևս առանձնացված են կրտսեր, միջին,  ավագ, գլխավոր մասնագետներ, ստորաբաժանման ղեկավարներ և այդպես շարունակ։

✅Պետական կառույցների դեպքում, օրինակ, կառավարության կողմից սահմանված է կոնկրետ աշխատավարձ հաստիքի համար՝ անկախ աշխատակցի ցուցաբերած որակական բարձր կամ ցածր ցուցանիշներից։ Պետական ոլորտում ֆիքսված է ոչ միայն աշխատավարձը, այլև գործառութային պարտականությունները։ 
Պետական գերատեսչություններում ցանկացած պաշտոն կամ հաստիք ունի իր «Պաշտոնի անձնագիրը»։ Բացի ներքին իրավական ակտերից՝ պաշտոնյան կամ քաղաքացիական ծառայողը հետևում է նաև այս փաստաթղթին։
Այստեղ սահմանված են ոչ միայն տվյալ հաստիքի համար նախատեսված գործառութային պարտականությունները, այլև ևս մեկ անգամ շեշտվում են ձեր իրավունքներն ու պարտականությունները, հաշվետվողականությունը, անհրաժեշտ մասնագիտական գիտելիքներն ու կոմպետենցիաները։ 
✅ Մասնավոր կազմակերպությունում հաստիքի հետ կապված բոլոր տվյալներին կարելի է ծանոթանալ հավաքագրման ամենավաղ փուլում։ Ամեն ինչ արդեն իսկ նկարագրված է թափուր հաստիքի համար նախատեսված հայտարարության մեջ։
Ստացվում է, որ Պաշտոնի անձնագրի ոչ ֆորմալ տարբերակ ունի նաև մասնավոր կազմակերպությունը։ Չէ՞ որ գործատուն ֆունկցիոնալ պարտականությունների, իրավունքների, պարտականությունների մասին տեղյակ է պահում ինչպես հայտարարության, այնպես էլ աշխատանքի առաջարկի տեքստի մեջ, իսկ հետագայում՝ նաև աշխատանքային պայմանագրում։ 
Պետական և մասնավոր կազմակերպությունների աշխատակիցներին բազմաթիվ հնարավորություններ են տրվում՝ վերապատրաստվելու և հմտանալու իրենց մասնագիտության մեջ։
Քաղաքացիական ծառայության մասին ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի երկրորդ կետը սահմանում է․ «Համապատասխան մարմինները պարտավոր են ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ միջոցները վերապատրաստումները կազմակերպելու և այդ վերապատրաստումներին քաղաքացիական ծառայողների մասնակցությունն ապահովելու համար»։ 
Երկու հատվածների աշխատակիցների համար վերապատրաստվելու հնարավորություն ընձեռում է նաև staff.am էկոհամակարգի կրթական ուղղությունը՝ Сareer Factory: 

4․ Հանրային գերատեսչությունների և մասնավոր կազմակերպությունների մենեջմենթի տարբերությունները 

Ըստ մի շարք տեսաբանների և հետազոտողների՝ պետական գերատեսչության կառավարման համակարգն ու մասնավոր ընկերության մենեջմենթն իրարից խորապես տարբերվում են, բայց և միևնույն ժամանակ ունեն նմանություններ։ 
Որքան էլ պետական մարմինը շատերի մոտ ասոցացվում է անձնակազմի «հիերարխիկ» և «ավտորիտար» կառավարման ոճի հետ, պետք է նկատել, որ վերադասի կողմից հանրային ծառայողին հանձնարարականներ տալու վերաբերյալ կան որոշակի սահմանափակումներ՝ համաձայն Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենքի հոդված 20-ի։ 
Օրինակ, հանրային ծառայողին չեն կարող տրվել այնպիսի բանավոր կամ գրավոր հանձնարարականներ, որոնք հակասում են ՀՀ Սահմանադրությանը և օրենքներին կամ հանձնարարականներ տվողի լիազորությունների շրջանակներից դուրս են։

Երկուսի՝ թե՛ պետականի, թե՛ մասնավորի նպատակն իրականում մեկն է՝ հանրային օգուտը։ Մեկի դեպքում՝ շահույթ հետապնդելով, մյուսի դեպքում՝ առանց շահույթ հետապնդելու, մեկը ծառայում է իր արդյունքի (պրոդուկտի) նկատմամբ հետաքրքրություն ցուցաբերած հաճախորդներին, մյուսը՝ սպասարկում կոնկրետ հանրային շահերը։

5․ Առավելություններն ու սահմանափակումները երկու օղակներում

Մասնավոր օղակներում աշխատողների իրավունքներն ու պարտականությունները սահմանվում են ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով ու դրա հիման վրա երկկողմ աշխատանքային պայմանագրերով։
Հատուկ առանձնացված սահմանափակումներ չկան մասնավորի դեպքում, եթե  տվյալ ոլորտը կարգավորող օրենքներով, ներքին կանոնադրությամբ այլ բան նախատեսված չէ։
Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենքում, մինչդեռ, առանձնացված են հստակ սահմանափակումներ՝ անկախ ոլորտից, պաշտոնի ու գործունեության տեսակից։ 
Օրինակ, հանրային պաշտոն զբաղեցնող անձինք և հանրային ծառայողները չեն կարող զբաղեցնել իրենց կարգավիճակով չպայմանավորված պաշտոն պետական կամ տեղական ինքնակառավարման այլ մարմիններում, որևէ պաշտոն` առևտրային կազմակերպություններում, զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ, կատարել վճարովի այլ աշխատանք, բացի գիտական, կրթական և ստեղծագործական աշխատանքից:

Իհարկե, սահմանափակումներից բացի հանրային աշխատանք կամ ծառայություն կատարողն ունի նաև մի շարք արտոնություններ։ Հանրային ծառայության մասին ՀՀ օրենքով սահմանվում են մի շարք սոցիալական երաշխիքներ, որոնցից են, օրինակ, «պաշտոնեական (ծառայողական) պարտականությունները կատարելիս հաշմանդամության դեպքում նրան, իսկ զոհվելու դեպքում նրա ընտանիքի անդամներին Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով համապատասխան վճարով ապահովելը»։

Նկատենք, որ այնպիսի արտոնությունները, ինչպիսիք են սոցիալական փաթեթը, վերապատրաստման հնարավորությունները, գործուղումները, պարգևավճարները և այլ բենեֆիթներ  առկա են թե՛ պետական, թե՛ մասնավոր կազմակերպություններում։

6․ Հանրային ծառայողների  և մասնավոր ընկերություններում ընդունված հիմնական փափուկ հմտությունները

Պատահական չէ, որ պետական գերատեսչության աշխատակիցը կամ ծառայողը նախքան ծառայության անցնելը, բացի հիմնական քննություններից անցնում է նաև հոգեբանական թեստավորում, որով էլ որոշվում է, թե արդյոք տվյալ հոգեբանական խառնվածքով ու տիպով մարդը կարող է աշխատել պետական համակարգում, թե ոչ։
Որպես կանոն՝ պետական տարբեր ոլորտները կարգավորող էթիկայի կանոնագրքերում սահմանվում են այնպիսի որակների անհրաժեշտությունը, ինչպիսին զսպվածությունն է, հավասարակշռությունը, բարյացկամությունը, սթրեսակայունությունը։

Մասնավոր ընկերություններում կարելի է հանդիպել զանազան խառնվածքի, տիպի մարդկանց։ Բնականաբար, ոչ այն պատճառով, որ այստեղ չեն կարևորվում աշխատակցի կոնկրետ ու հստակ սահմանված անձնային որակները։
Հակառակ․ առանձնացվում են մի շարք փափուկ հմտություններ, որոնք գործատուները առավել շատ կնախընտրեին տեսնել դրանք իրենց աշխատակիցների մեջ։ Անկախ խառնվածքից, աշխարհընկալումից՝ աշխատողն իր գործի շրջանակներում նախընտրելի է, որ ցուցաբերի մի քանի կոնկրետ սոֆթ հմտություններ։  
Ըստ staff.am ՀՀ աշխատաշուկա 2023 թվականի զեկույցի՝ առանձնացված են 20 ամենապահանջված սոֆթ հմտությունները, որոնցից թոփ 5-ը գլխավորում են հետևյալ որակները․

✅ Ժամանակի կառավարում,

✅ Թիմում աշխատելու ունակություն,

✅ Խնդիրների լուծում,

✅ Բանակցությունների հմտություն,

✅ Մանրուքներին ուշադրություն։

Իհարկե, վերոնշյալ սոֆթ հմտությունները կարելի է հանդիպել ինչպես պետական, այնպես էլ մասնավոր կազմակերպություններում և, առհասարակ, ցանկացած կոլեկտիվ միջավայրում։ 

Այսպիսով՝ աշխատել պետակա՞ն, թե մասնավոր հատվածում

Եթե ամփոփենք,ապա թե՛ պետական, թե՛ մասնավոր կազմակերպություններում կարիք կա բանիմաց, փորձառու մասնագետների։ Այսօր երկուսի դեպքում էլ պետք է անցնել հավաքագրման կոնկրետ փուլեր, հանձնել թեստեր կամ առաջադրանքներ, մասնակցել հարցազրույցի և այլն։
Մի տեղ գուցե աշխատաժամերն ավելի ճկուն լինեն, մյուսում՝ ֆիքսված, մի տեղ՝ աշխատավարձը լինի՝ համաձայն փորձառության և գիտելիքների, մյուսում՝ ըստ հաստիքի, մի տեղ թղթաբանությունն ավելի քիչ լինի, մյուսում՝ ավելի շատ։
Ըստ տարածված կարծիքի՝ պետական համակարգում ավելի կայուն է, բայց մասնագիտական ու ստեղծագործական աճի հնարավորությունն՝ առավել նվազ, իսկ մասնավորում՝ հակառակը։ Սա, իհարկե, ամբողջ աշխարհում տարածված կարծիք է, և որևէ հստակ վիճակագրություն չենք գտել այս թեմայով։
Երկուսն էլ, ամեն դեպքում, ունեն ընդհանոր նպատակ՝ ծառայել և օգնել մարդկանց ու հանրությանը։