Սթրեսակայունությունը՝ որպես կարևոր հմտություն աշխատավայրում

Ապրիլը հայտարարված է սթրեսի իրազեկման ամիս։ Այդ կապակցությամբ առանձնացրել եմ սթրեսի առաջացման մի քանի տարածված պատճառներ ու այն կառավարելու, հաղթահարելու որոշ քայլեր՝ հիմնված ինչպես մի շարք հետազոտությունների, այնպես էլ սեփական դիտարկումների վրա։
Արագ զարգացող աշխարհում սթրեսային իրավիճակները ավելի հաճախ են հանդիպում, և ի հակակշիռ դրան՝ շուրջբոլորը հորդորում են կառավարել մեր արձագանքն՝ ուղղված արտաքին մարտահրավերներին։
Գուգլելով «սթրեսն ու հաղթահարման ուղիներն աշխատավայրում» տարբեր լեզուներով՝ հանդիպում ես բազմաթիվ ու տարաբնույթ հոդվածների, խորհուրդների։ Օրինակ, «Ինչպե՞ս հաղթահարել սթրեսն աշխատավայրում», «Ինչպե՞ս ճիշտ սահմաններ գծել ու հաղորդակցվել», «Ինչպե՞ս հասցնել ժամանակին ավարտել առաջադրանքները», «Ինչպե՞ս մոտիվացվել, երբ վրա է հասնում այսպես կոչված «հուզական այրումը»  և մի շարք նմանատիպ թեմաներ։ Աչքի անցկացնելով տվյալ ուսումնասիրությունները՝ եզրահանգել եմ, որ, ըստ էության, աշխարհի գրեթե բոլոր ընկերություններում կարող են հանդիպել միևնույն խնդիրները, որոնք առաջացնում են սթրես և լարվածություն։
Երևի հենց սա է պատճառներից մեկը, որ մի շարք գործատուներ աշխատակցի մեջ կարևորում են նաև այնպիսի անձնային որակի առկայությունը, ինչպիսին սթրեսակայությունն է։ 
Համաձայն staff.am ՀՀ աշխատաշուկա 2023 զեկույցի՝ սթրեսակայունությունը, թեպետ, ոչ առաջնային, միևնույնէ, համալրում է պահանջված անձնային որակների (սոֆթ հմտություններ) շարքը։ 

–Սթրեսակայունությունը դառնում է հոգեվիճակ , նաև ինչու ոչ՝ հմտություն, եթե տևական աշխատանք է տարվում այդ ուղղությամբ։
Սթրեսակայուն լինելու համար՝ նախ և առաջ պետք է սկսել ինքնաճանաչման գործընթացից․ հասկանալ՝ որոնք են մեր խնդիրները, թույլ ու խոցելի կետերը, վախերը, կոմպլեքսները, սկսել աշխատել դրանց հետ և ամենակարևորը՝ մտքերի հետ։ 
Այսինքն, եթե կարճ ամփոփենք, ապա սա ամենօրյա և անընդհատ աշխատանք է մտքերի հետ՝ ուղղված ինքնակառավարմանը,-նշում է հոգեբան, մանկավարժ, Team2B ընկերության ՄՌ ղեկավար Գոհար Ասասյանը։

Իհարկե, վերոնշյալ հմտությունը զարգացնելու համար մեզնից պահանջվում է ժամանակ, համբերություն և հետևողական աշխատանք։
Բայց կան առաջնային քայլեր, որոնք մեզ հնարավորինս կօգնեն ճանաչել, կառավարել ու հաղթահարել սթրեսը, որը կարող է տանել  նաև դեպի ընդհանուր բարօրության (well-being) ու ինքնաճանաչողության։

Զինվեք համբերությամբ, որովհետև հոդվածը երկար է․ չէ՞ որ գործ ունենք բազմաշերտ խնդրի հետ։

1․ Ազատվել «գերազանցիկի սինդրոմից»

Որքա՜ն շատ են  հանդիպում իմ շուրջն ընտանիքներ, որտեղ երեխային «սիրում են» իր բարձր թվանշանների կամ հաջողությունների համար։ Ընտանիքի պարծանքին միմիայն ա՛յդ եղանակով արժանացածները, թեպետ, գիտեն թե որքան սթրեսային է մի՛շտ համապատասխանելը «գերազանցիկի տիտղոսին»։
Եթե այս ճանապարհն ացել եք, հիշե՜ք ձեր դպրոցական տարիները՝ նյարդե՜ր, երբեմն անքուն գիշերներ՝ արժանանալու շրջապատի կողմից ընդունված լինելու «պարգևին»։ 
Այս սինդրոմն իհարկե համատարած չէ կրթական հաստատությունները գերազանցությամբ ավարտած բոլոր մարդկանց մոտ։ Բայց եթե կարծում եք, որ դուք բացառություն չեք, ապա նախ հարց տվեք ինքներդ ձեզ, թե, ի վերջո, որն էր ձեր նպատակը։ Եթե հաջողություններ գրանցելու նպատակն ուրիշների գովասանքին արժանանալն էր, ապա «շնորհավորում» եմ՝ դուք ունեք «գերազանցիկի սինդրոմ», որը չհաղթահարելով՝ հետագայում սթրեսը դարձնելու եք ձեր անբաժան ուղեկիցը։ 
Օրինակ, աշխատավայրում, երբ առաջադրանքները թերի կատարեք կամ ձեր կատարած հանձնարարության վերաբերյալ ստանաք անցանկալի արձագանք (ֆիդբեք) նույնիսկ եթե այն կառուցողական է, կարող եք հայտնվել ծայրահեղության մյուս ափին՝ ձեռք բերելով թերարժեքության բարդույթներ և մեղքի զգացում։

Բայց մի՛ վհատվեք։ Ամեն ինչ ունի լուծման իր եղանակը։ Տեսնենք, թե ինչ են խորհուրդ տալիս հոգեբանները «գերազանցիկի սինդրոմը» հաղթահարելու համար․

✅ Ընդունել այն փաստը, որ յուրաքանչյուրը կարող է սխալվել,

✅ Գիտակցել, որ շատ սխալներ մեզ տալիս են նորը սովորելու հնարավորություն,

✅ Կենտրոնանալ մեկ առաջադրանքի վրա ժամանակի կոնկրետ հատվածում,

✅ Բարդ առաջադրանքները բաժանել ավելի փոքր բաղադրիչների,

✅ Սահմանել փոքր, բայց իրատեսական նպատակներ,

✅ Չհամեմատվել այլոց հետ,

✅ Չճնշվել, երբ ինչ-որ բան չի ստացվում:

Ժպտացեք և հիշեք, որ աշխարհում ոչ ոք կատարյալ չէ, անգամ՝ դուք։

2․ Կենտրոնանալ մասնագիտական աճի և ոչ թե ձախողումների վրա

Հաճախ աշխատանքային լարվածության հիմքում կարող է ընկած լինել նաև ինչ-որ բան կորցնելու վախը՝ ֆինանսական կայունություն, աշխատանք, լավ աշխատողի համբավ և այլն։ 
Չե՞ք հասցնում, օրինակ, առաջադրանքը կատարել ժամանակին, խցանումների պատճառով հաճախ ուշանու՞մ եք աշխատանքից, չունե՞ք այլևս մոտիվացիա աշխատելու, հաճա՞խ եք թերանում, թարմ գաղափարները վաղուց արդեն հյուր չե՞ն գալիս կամ վրա է հասնում «հուզական այրու՞մը»։
Շատերը սկսում են վախենալ, որ աշխատանքի մեջ անկատար լինելու արդյունքում, օրինակ, կզրկվեն աշխատանքից։ Նմանատիպ վախերը ևս սթրեսի հարուցիչներ են։ 
Թերանալը, մինչդեռ, բնական է։ Մարդն ինքը կատարյալ չէ։ Խրախուսելի է, թեպետ, բացթողումների շտկումը, աճն ու շարունակական զարգացումը։ 

Վերոնշյալ սթրեսածին մտավախությունները կարելի է հաղթահարել նաև՝ անընդհատ կատարելագործվելով և մասնակցելով զանազան դասընթացներին։ Այս մոտեցումը կօգնի և՛ ձեռք բերելու մասնագիտական ինքնավստահություն, և՛ հետամուտ լինելու ոլորտի զարգացումներին։ 
Նմանատիպ հնարավորություն առաջարկում է, օրինակ, staff.am օնլայն հարթակը։ Կարող եք գրանցվել և մասնակցել մի շարք դասընթացներին՝ զարգացնելու ձեր հմտություններն ու կարողությունները։ 
Կարող եք նաև հետևել staff.am էկոհամակարգի կրթական ուղղությանը՝ Career Factory: 

Կարելի է նախ հետևել տարբեր հոգեբանների մի քանի խորհուրդներին, որոնք փորձել եմ համակարգել և մեկտեղել՝ հնարավորինս օգտակար լինելու նպատակով։

Այսպես․

✅ Դրական մտածեք՝ անկախ իրավիճակի բարդությունից,

✅ Դո՛ւրս եկեք զոհի հոգեվիճակից,

✅ Ճանաչեք և դիտարկեք իրավիճակը կողքից, առանց հույզերի,

✅ Համագործակցեք զուտ աշխատանքի շրջանակներում։ Բանն այն է, որ կոլեգաները միշտ չէ, որ ձեր ընկերներն են, ուստի բնական է, որ աշխատանքում կարող եք հանդիպել նաև շահերի բախմանը, մրցակցությանը և տարատեսակ այլ անցանկալի երևույթներին,

✅ Փորձեք չտրվել արտաքին սադրանքներին և լինել հնարավորինս հավասարակշռված, զուսպ և հանգիստ։
Կարող եք նաև «ժպտալ և ձեռքով անել», ինչպես «Մադագասկար» մուլտֆիլմի հերոսներից մեկը։

✅ Տարանջատեք խնդիրն ընդհանուր անձից կամ երևույթից,

✅ Հստակեցրեք ձեր սահմանները՝ առանց մյուսների սահմանները խախտելու,

✅ Փորձեք օգուտ քաղել անգամ ամենատհաճ իրավիճակներից՝ անելով հետևյալ հարցադրումները․ «Ի՞նչ կարող եմ սովորել այս իրավիճակից», «Ինչպե՞ս կարող եմ օգտագործել այս իրավիճակը՝ դառնալու ավելի սթրեսակայուն, պինդ և պրոֆեսիոնալ»,

✅ Աշխատանքից դուրս շփվեք ընկերների հետ, ունեցեք հոբբիներ, այլ հետաքրքրություններ։ Հիանալի միջոցներ են լիցքաթափվելու և ինքնագնահատականն անսասան պահելու համար։

Մենք չենք կարող կանգնեցնել օվկիանոսի ալիքները, բայց կարող ենք սերֆինգ սովորել, -Ջոն Կաբաթ-Զին

4. Սթրեսը հաղթահարելու համար հետևել նաև մի քանի առողջ սովորություններին․

Հարվարդի առողջապահության դպրոցի հոգեբանները խորհուրդ են տալիս հետևել մի քանի առողջ և պրակտիկ սովորություններին․

✅ Քնել ամենաքիչը 7 ժամ,

✅ Պարբերաբար կատարել ֆիզիկական և շնչառական վարժություններ,

✅ Կատարել մտավոր վարժություններ։ Դրանցից է, օրինակ, ինքներդ ձեր մտքերին, գործողություններին հետևելը ներկայում։ Օրինակ, «Ես այս պահին ջուր եմ խմում և զգում եմ, որ այն սառն է»։ Սա օգնում է լինել այստեղ և հիմա՝ նպաստելու սթրեսի կառավարմանը,

✅ Լսել հաճելի երաժշտություն,

✅ Օրվա մեջ ժամանակ հատկարցնել ինքներդ ձեզ հետ միայնակ մնալուն,

✅ Գրի առնել և նկարագրել ձեր մտքերն ու հույզերը։

Աշխարհը կարող է նետել հազարավոր ու տարաբնույթ մարտահրավերներ, իսկ մեր խնդիրն է լինել հանգիստ, չտրվել արտաքին ազդեցություններին և փորձել օգուտ քաղել՝ դառնալու ավելի ինքնավստահ, պինդ և ճկուն։
Սթրեսային իրավիճակն, այսպիսով, նմանեցնենք մեր մարզչին, որի շնորհիվ դառնում ենք, ի վերջո, սթրեսակայուն և տիրապետում ինքնակառավարման արվեստին։ 

Դե իսկ հոդվածի վերջում՝ ժպտա՜լ։ Հաճելի գարնանային և սթրեսներից հեռու աշխատանքային օր բոլորիդ։