Տրավմատիկ փորձառություններ վերապրած անձանց հնարավոր դրսևորումներն աշխատավայրում

Տրավմատիկ փորձառությունները կարող են էականորեն խարխլել մարդու բնական կյանքի հիմքերը,  հանգեցնել ամենատարբեր բնույթի հոգեկան առողջության խնդիրների զարգացման, ինչպիսիք են, օրինակ՝ դեպրեսիվ, տագնապային, հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումները, ռիսկային ու ինքնավնասող վարքի դրսևորումները և այլն։

Կարևոր է նկատի ունենալ, որ տրավմատիկ իրադարձությունների ենթարկված ոչ բոլոր մարդկանց մոտ է պարտադիր կերպով զարգանում հոգեպաթոլոգիայի որևէ դրսևորում։ Կախված գենետիկ նախատրամադրվածությունից, անհատի ներքին ու արտաքին ռեսուրսներից, իրադարձությունների ինտենսիվությունից, կորստի բնույթից ու կարևորությունից՝ փորձառույթունները խիստ տարբեր ու անհատական են։

Շատ կարևոր է հիշել, որ յուրաքանչյուր անձի ապրումներն, ապաքինումն ու դրա տևողությունը խիստ անհատական են։ Չկա կորուստն ու տրավման ապրելու մեկ ունիվերսալ ձև բոլորի համար։ Հետևաբար, չկան նաև ունիվերսալ լուծումներ։

Տրավմատիկ փորձառություններ ապրած անձանց աշխատավայրում աջակցել կարողանալու համար անհրաժեշտ է առաջին հերթին նկատել, հասկանալ և առանց քննադատության ընդունել վերջիններիս կոգնիտիվ, հուզական և վարքային բնականոն դրսևորումները։ Կարևոր է հիշել, որ այս դրսևորումները կյանքում հիմնականում  փոխկապակցված են արտահայտվում։

Տրվամատիկ փորձառություններ վերապրած աշխատակիցների հնարավոր կոգնիտիվ դրսևորումներն աշխատավայրում

Կենտրոնացման դժվարություններ – աշխատակիցների համար կարող է դժվար լինել թեկուզ կարճատև կենտրոնանալ որևէ կոնկրետ հանձնարարության վրա և ավարտին հասցնել այն։

Մտապահման դժվարություններ – բարձր հուզական լարվածության պայմաններում մոռացկոտությունը, ցրվածությունը, մտաբերելու դժվարությունները կարող են հաճախակի կրկվնել։

Որոշումներ կայացնելու դժվարություններ – լարվածությունը, հուզական և կոգնիտիվ ծանրաբեռնվածությունը կարող են հանգեցնել ամենատարբեր բարդության որոշումների կայացման դժվարության, ընդհուպ մինչև անկարողության։

Վերլուծական մտածողության դժվարություններ –  շատ հավանական է, որ աշխատակիցների համար դժվար լինի ներգրավվել այնպիսի կոգնիտիվ գործընթացների մեջ, որոնք պահանջում են խորքային, բարդ վերլուծություններ, փաստերի համադրում և վիճարկում։

Ստեղծարար լինելու դժվարություններ – լարվածությունը, կարող է էապես խանգարել, որպեսզի աշխատակիցները դրսևորեն կրեատիվություն, առաջարկեն նորարարական մոտեցումներ ու լուծումներ։

Ներկայում լինելու դժվարություններ – հնարավոր է, որ աշխատակիցներն ունենան տրավմատիկ իրադարձության հետ կապված անընդհատ կրկնվող մտքեր։ Այս մտազբաղության դեպքերում վերջիններս ֆիզիկապես աշխատավայրում են, բայց մտովի այլ վայրում։

Տրվամատիկ փորձառություններ վերապրած աշխատակիցների հնարավոր հուզական դրսևորումներն աշխատավայրում

Վախ և տագնապ – հնարավոր է, որ աշխատակիցների մոտ լինեն շարունակական վախեր և տագնապներ՝ իրենց ֆիզիկական և հոգեբանական ապահովության, անվտանգության հետ կապված։

Տխրություն և հուսալքություն – թախիծը, տխրությունն ու հուսահատությունը բնականոն հակազդումներ կարող են լինել ստեղծված իրավիճակում։ Վերջիններս կարող են հանգեցնել ցածր մոտիվացիայի, էնտուզիազմի պակասի կամ բացակայության։

Սուգ և վիշտ – վիշտը կորստին (ցանկացած տեսակի կորուստ՝ մտերիմ անձ, տուն և այլն) տրվող հուզական արձագանքն է։ Որոշ դեպքերում հնարավոր է վշտի սուր առկայություն կորստից վեց և ավելի ամիսներ անց։ Սուր վիշտը կարող է հանգեցնել հոգեկան և ֆիզիկական առողջության խնդիրների։ Այն կարող է դրսևորվել կոգնիտիվ անկազմակերպածության, մտազբաղության, ցածր կենսունակության, կենտրոնանալու և որոշումներ կայացնելու դժվարության, տագնապայնության, ջղայնության, մեկուսացման տեսքով։ Այս ամենը հանգեցնում են աշխատանքի որակի ու արդյունավետության վատթարացման։

Ջղայնություն – դյուրագրգռությունն ու ջղայնությունն՝ ինքն իր ու այոց հանդեպ, կարող են հաճախակի դրսևորվել տրավմատիկ փորձառույթուններից հետ։ Սա կարող է հանգեցնել ֆրուստրացիաների, այլ աշխատակիցների հետ կոնֆլիկների։

Դիսոցացիա – հնարավոր է, որ որոշ աշխատակիցներ տրավմատիկ փորձառությանն արձագանքեն դրանից դիսոցացվելով։ Վեջիններս կարող են լինել/թվալ հուզականորեն թմրած կամ իրականությունից կտրված։ Նմանատիպ վիճակները հոգեկանի պաշտպանական մեխանիզմների մասին են խոսում։

Հուզական կարգավորման դժվարություններ –  տրավմատիկ փորձառություններից հետո հնարավոր է, որ աշխատակիցները դժվարություն ունենան տալ իրադրությանը համապատասխան ճկուն հուզական արձագանքներ, չտրվել իմպուլսիվ ցանկություններին, ճանաչել, ընդունել և ապրել իրենց հույզերը։

Տրամադրության տատանումներ – սթերսային իրավիճակներում տրամդրության տատանումներն ավելի կտրուկ ու հաճախ կարող են դառնալ։

Տրավմատիկ փորձառություններ վերապրած աշխատակիցների հնարավոր վարքային դրսևորումներն աշխատավայրում

Աշխատունակության վատթարացում – հնարավոր է, որ աշխատակիցները չկարողանան լավագույնս դրսևորել իրենց իրական կարողություններն ու հմտությունները։ Երբեմն բազային ֆունկցիոնալությունը ևս կարող է շատ դժվար տրվել։

Պրոդուկտիվության անկում – աշխատակիցների արդյունավետությունը, հանձնարարությունները ժամանակին ու ճիշտ կատարելու կարողությունները  կարող են նվազել ու վատթարանալ։

Ներգրավվածության թուլացում – կոգնիտիվ  և հուզական ծանրաբեռնվածության հետևանքով հնարավոր է, որ աշխատակիցները չկարողանան ակտիվ ներգրավածություն ունենալ ինչպես առանձին հանձնարարություններում, այնպես էլ, առհասարակ, կազմակերպության կյանքում։

Հաղորդակցման դժվարություններ – հավանական է, որ աշխատակիցը կարող է խուսափի կամ դժվարանա  խոսել տրավմատիկ իրադարձության մասին, բարձրաձայնել իր կարիքները  և օգտվել իրեն հասանելի ռեսուրսներից։

Մեկուսացում –  հնարվոր է նկատվեն ներփակվածություն և ինքնամփոփություն, այլոց հետ շփումներից խուսափում։

Բացակայություններ – հաճախակի և երկարատև բացակայությունները ևս հնարվոր և տարածված արձագանք կարող են լինել։ 

Միջանձնային կոնֆլիկտներ –  տրավմատիկ փորձառությանը տրվող արձագանք կարող են լինել դյուրագրգռվածությունն ու ագրեսիայի դրսևորումները, որոնք էլ իրենց հերթին կարող են հանգեցնել ամենատարբեր միջանձնային կոնֆլիկտների։

Անսովոր վարքի դրսևորումեր –  հնարավոր է, որ լարվածության պայմաններում աշխատակիցները դրսևորեն ամենատարբեր տեսակի վարքաձևեր, որոնք նորմալ պայմաններում իրենց բնորոշ չեն և չէին անի։

Ուղեցույցի մասին՝

Ուղեցույցը նախատեսված է ՀՀ-ում ՄՌԿ ղեկավարների և մասնագետների համար, որպեսզի վերջիններս տեղեկացված որոշումներ կայացնեն արցախայերի (և առհասարակ տրավմատիկ փորձառություններ ապրած անձանց) աշխատանքի ընդունման և ինտեգրման հարցերում։ Այն նաև գիտահեն ռեսուրս է ՄՌԿ ղեկավարների և մասնագետների համար կազմակերպության ղեկավարության և աշխատակիցների շրջանակներում իրազեկման աշխատանքներ իրականացնելու համար։

Առաջին մասն անդրադառնում է աշխատակիցների ապաքինման և հոգեկան բարեկեցության ամրապնդման հարցում աշխատավայրերի դերին ու կարևորությանը։ Ինչպես նաև նկարագրում է աշխատակիցների դերն ու ներդրումը կազմակերպությունների համար։

Երրորդ մասն առաջարկում է տրավմատիկ փորձառություն ապրած աշխատակիցների ապաքինմանն ու հոգեկան բարեկեցությանն ուղղված կարճաժամկետ և երկարաժամկետ ռազմավարություններ կազմակերպությունների համար։